Domowa maggi i dawne zielarskie przepisy z lubczyku

W przeciwieństwie do większości aromatycznych ziół kariera lubczyku rozpoczęła się w medycynie, dopiero później zaczęto go używać kulinarnie. W starożytności lubczyk stanowił obowiązkowy składnik napojów miłosnych oraz leczniczych mikstur na niestrawność, bóle i stany zapalne.

Nazwa botaniczna Levisticum wywodzi się od  włoskiej prowincji Liguria (łac. Ligusticum), gdzie lubczyk powszechnie uprawiano.  Zaś ojczyzną ziela są górzyste tereny dzisiejszego Iranu.  Na naszym kontynencie  roślinę rozpowszechnili benedyktyni.  W dawnej Polsce nazywano lubiśnikiem, łakomym lub miłosnym zielem. 

Na skutek długich tradycji upraw zdziczały lubczyk występuje w większej części Europy. Najwięcej dzikich odmian spotka się w Alpach i Pirenejach.

Lubczyk ogrodowy

Lubczyk ogrodowy [Levisticum officinale] jest wieloletnią, silnie aromatyczną rośliną  z rodziny selerowatych z grubymi korzeniami. Mocne, wyprostowane łodygi osiągają wysokość do półtora metra, w górnej części rozgałęzione.

Błyszczące, duże ciemnozielone jajowate lub podłużne liście są ostro ząbkowane. Zielonkawo żółte kwiaty zebrane w baldachy kwitną od czerwca do sierpnia. Jesienią pojawiają się owoce w formie podwójnych, spłaszczonych rozłupnik.

Młode pędy lubczyku z pierzastymi liśćmi przypominają pietruszkę, mają selerowaty smak z lekką nutką anyżku. Roślina wydziela jedyny w swoim rodzaju, aromatyczny zapach „maggi”. Surowcem zielarskim są liście, nasiona i korzenie.

W tradycyjnym zielarstwie

W starożytnych ogrodach pośród leczniczych ziół  nie mogło zabraknąć „miłosnego ziela”. Ponoć cesarz rzymski Karol Wielki kazał sadzić lubczyk we wszystkich swoich posiadłościach.

Grecy żuli liście na trawienie i zapobieganie wzdęciom, listki wkładali butów, by ulżyć zmęczonym stopom. Szesnastowieczny zielarz John Gerard uważał lubczyk za jeden z najwspanialszych darów natury, stosował na gorączkę, żółtaczkę i dziecięce kolki. Nicholas Culpeper pisał „sproszkowany korzeń ugotowany w winie rozgrzewa zimny żołądek, usuwa zimną wilgoć i poprawia trawienie”.

Z lubczyka wyrabiano miłosne mikstury i lekarstwa na odtrucie, przeciw niestrawności i na kaszel.  Lecznicze nalewki i octy przyrządzano głównie z nasion. Syreniusz zalecał lubczyk „wątrobie, śledzionie, zamulonym i zatkanym, truciznom wszelakim przyjętym”.  Korzeń lubczyku ogromnie ceniły średniowieczne położne jako środek przeciwbólowy, stymulujący macicę. W XIX wiecznej medycynie nalewka z lubczyku, wrotyczu i krwawnika stanowiła remedium na liczne schorzenia żołądka.

Profil energetyczny
Smak: aromatyczny, słodki, lekko gorzki, pikantny
Energetyka: rozgrzewa, osusza
Tkanki: płuca, śledziona, żołądek, wątroba, nerki, jelita, drogi żółciowe, macica
Działanie: porusza płyny, usuwa zastoje, zmniejsza obrzęki, zmiękcza guzki, stymuluje oddawanie moczu, usuwa zastój, zimno z macicy i obszaru miednicy.

Medycyna orientalna wykorzystuje korzeń, nasiona i ziele lubczyku jako środek rozpraszający wilgotną stagnację. TCM stosuje na niestrawność, obrzęki, nudności, bóle głowy, zaparcia, dolegliwości kobiece, miażdżycę, reumatyzm, kamicę, dnę moczanową, żółtaczkę, owrzodzenia, guzy . Zewnętrzne przy trądziku, czyrakach, wypryskach, stanach zapalnych skóry.

Na głębszym poziomie ziele lubczyku oczyszcza psychikę, usuwa lęk przed samotnością, uczy kochać siebie i innych. W tradycji ludowej lubczyk zapisał się jako magiczna roślina, pomagająca rozpalić miłość i pożądanie. Zakochane panny w noce przy pełni księżyca zbierały ziele z korzeniem. Przyrządzały miłosny wywar, który dolewały do wina lub napoju wybranka serca.  Częstując go, w myślach recytował zaklęcia, co wzmacniało działanie eliksiru i zapewniało wierność. Do dziś lubczyk ma reputację afrodyzjaku.

Co mówi nauka?

Ziele lubczyku jest bogate w unikalne olejki eteryczne, sole mineralne, witaminy C, B flawonoidy, i kwasy organiczne. Korzeń zawiera kumaryny, garbniki, i  psoralen, działający zabójczo na komórki macierzyste raka.

Działanie: przeciwzapalne, odtruwające, antyoksydacyjne, bakteriobójcze, moczopędne, żółciopędne, przeciwbólowe, rozkurczowe, wiatropędne, wykrztuśne, mineralizujące, uspokajające.

W mieszankach z innymi ziołami skuteczność lubczyku wyraźnie wzrasta. Często pojawia się w preparatach przeciwreumatycznych, trawiennych, moczopędnych, obniżających ciśnienie.

• Ziele lubczyku stymuluje macicę, pobudza krwawienie, łagodzi skurcze menstruacyjne.
• Odwary z korzenia działają moczopędnie, zwiększają filtrację nerek, rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego
• Wszystkie części rośliny zapobiegają zmęczeniu trzustki i wątroby, odtruwają organizm, regulują pH, łagodzą obrzęki
• Nasiona stosuje się w zaburzeniach pracy żołądka, napadach kolki, wzdęciach, braku apetytu, niestrawności, gorączce, zapaleniu oskrzeli.

Świeże bądź suszone zioło dodane do potraw poprawia trawienie i chroni przed zatruciami pokarmowymi.  W celach leczniczych najczęściej stosuje się 1-4 letni świeży bądź suszony korzeń. Główne zastosowania:

• Dolegliwości układu rozrodczego, moczowego, pokarmowego, oddechowego.
• Braku apetytu,  nieżyt żołądka, słabe trawienie białek, zaflegmienie, kaszel.
•  Nadmierna potliwość, puchlina wodna, niewydolność wątroby i nerek, żółtaczka.
• Niedomagania serca, nadciśnienie.
• Zapalenie pęcherza, nerek, zatrzymanie moczu.
• Zbyt skąpe, bolesne miesiączkowanie.
• Pomocniczo: reumatyzm, bóle stawów, dna moczanowa, bóle głowy, migreny, nerwowość, bezsenność.
• Zewnętrznie guzy, czyraki, choroby skórne.

Zielarskie przepisy z lubczyku

Idealnym okresem do wykorzystania delikatnych liści jest wiosna od kwietnia do czerwca. W czasie upałów lub kwitnienia ziele lubczyku gorzknieje. Młode listki i łodyżki suszy się lub zamraża. Można je wykorzystać do herbatek, nalewek, wywarów, olejów, octów i kąpieli.

Jesienią zbiera się dojrzewające nasiona, suszy rozłożone luźno w przewiewnym miejscu. Wkłada do papierowej torby i wstrząsa by usunąć orzeszki.  Zmielone są doskonałą przyprawą do aromatyzowania soli, naparów i nalewek. Żucie ziarenek przed lub po jedzeniu zapobiega wzdęciom, gazom.

Herbatka z korzenia 
Łyżkę ususzonego, rozdrobnionego korzenia zalać szklanką wrzątku, zaparzać 15 minut pod przykryciem. Stosuje się pół szklanki naparu 2-4 razy dziennie dla odtrucia i oczyszczenia krwi. Herbatka działa trawienie, moczopędnie, przeciwskurczowo, relaksująco. Polecana przy wyczerpaniu nerwowym, nadciśnieniu, zaburzeniach żołądka i układu pokarmowego.

Przy skąpych, nieregularnych, opóźniających miesiączkach miesza się z  z liściem ruty, nasionami pietruszki, zielem piołunu i kwiatem nagietka. W bezsenności z lawendą, wrzosem, głogiem i melisą.

Miód lubczykowy
Na potencję, piasek i kamienie nerkowe, wzdęcia, infekcjach dróg oddechowych. Przepis i zastosowanie TU

Bolesne miesiączki
Ziele wraz z korzeniem zalać litrem wody, zostawić na noc pod przykryciem. Rano postawić na ogniu, doprowadzić do wrzenia, gotować 5 minut. Zestawić i naciągać 20 minut pod przykryciem. Po odcedzeniu podzielić na 5 części, wypić w ciągu dnia. Codziennie zaparzać świeży, kuracja trwa 2 tygodnie. Odwar dodany do kąpieli relaksuje, wygładza skórę i działa przeciwzapalnie.

Winko lubczykowe
50 g sproszkowanego korzenia zalać butelką białego, gronowego wina odstawić na 10 dni do zmacerowania. W garnku postawić na ogniu, doprowadzić do wrzenia, przefiltrować i rozlać do butelek. Stosuje się mały kieliszek po posiłku. Według starych zielników korzenie grzane w winie „ wyciągają wilgoć, rozgrzewają zimny żołądek, poprawiają trawienie”.

Lubczyk w kuchni

Do rosołów, zup, sosów, ziemniaków dodaje się ziele i korzeń.  Świeże posiekane listki idealnie pasują do sałatek i dowolnych dań przyprawianych selerem. Smak lubczyku jest silniejszy, więc używa się z umiarem.  Więcej w tabelkach przypraw.  W Rumunii suszone nasiona stanowią konserwant do kiszonej kapusty i ogórków.

Sól ziołowa: w słoiczku mieszamy sól kopalnianą z lubczykiem. Można wzbogacić ulubionym ziołem, pasuje  lebiodka, natka pietruszki, bazylia, rozmaryn, tymianek.

Przepis na maggi i pesto z lubczyku

Duży pęczek lubczyku opłukać, osuszyć i zblendować  z 2-3 łyżeczkami soli kamiennej. Dolać odrobinę oliwę z oliwek i chwilę miksować. Przełożyć do wyparzonych, suchych słoiczków, starannie ugnieść łyżką, wierzch zalać niewielką warstwą oliwy by odciąć dopływ tlenu. Przechowywać w lodówce. Dodając czosnek, nieco bazylii bazylii, parę prażonych orzeszków otrzymamy lubczykowe pesto.