Lato, duch serca i żywioł ognia. Letnie dolegliwości i zioła

Nadeszło lato. Wkroczyliśmy w energię żywiołu ognia i ducha serca. Wraz ze zmianami pór roku zmienia się nasza żywiołowa natura, struktura biochemiczna i energetyczna tkanek. Następują zmiany na poziomie fizycznym, psychicznym i emocjonalnym.

Lato reprezentuje żywioł ognia, jest przyporządkowane sercu i wyrażane jako emocja radości. Ze wszystkich pór roku jest najbardziej Yang. Ma najwięcej energii, najwięcej ciepła i najwięcej emocji. By zachować równowagę, trzeba zadbać o te „najwięcej”.

Tendencje na lato

Końcówka czerwca jest okresem przemiany wiosny w lato. W całej przestrzeni, naturze, naszych ciałach i umysłach zaczyna dominować żywioł ognia. Według ajurwedy lato to sezon pitta, katabolicznej energii przemiany, transformacji, związanej z metabolizmem i hormonami.

Pitta dosha steruje przemianą materii, kontroluje uczucie głodu i pragnienia. Wpływa na elastyczność, połysk, zabarwienie skóry i ostrość wzroku. Zaburzona wywołuje wybuchy gniewu, osłabia wątrobę, krew i śledzionę.

Z perspektywy TCM lato jest najbardziej Yang – aktywnej, ekspansywnej, gorącej, energii męskiej, poruszającej się do zewnątrz i ku górze. Związane z żywiołem ognia, jego kolorami, ognistymi emocjami, sercem i gorzkim smakiem.

Lato „wysysa” z nas płyny. Jesteśmy bardziej podatni na odwodnienie i utratę równowagi elektrolitowej. Trzeba je uzupełniać, ale nie przesadzać, pić gdy pojawi się potrzeba. Niedobór, tak i nadmiar nie jest wskazany. Zbyt dużo wody obciąża żołądek, przeciąża nerki i osłabia trawienie.

Serce i lato

Termin kanikuła czyli najgorętsze, upalne dni lata, pochodzi od łacińskiego canicula (piesek). Hellenistyczna astrologia łączyła je z planetą Syriusz, zwaną Psią Gwiazdą, ekstremalnymi upałami, suszą, nagłymi burzami, letargiem, obłędem, gorączką .. i pechem. Polski lekarz, Sebastian Petrycy w XVI wieku pisał, że w okresie kanikuły można się spodziewać obłędu ludzi. Stąd obawa przed szaleństwem imperatorów i wojnami.

Wysokie temperatury skutkują wzrostem żywiołu ognia w ciele, destabilizują organizm. Szybciej płynie krew, zarumieniona twarz jest jednym z sygnałów, że serce bije zbyt mocno, a organizm ma trudności z utrzymaniem termoregulacji. Trzeba uważać, by nie przeciążać go ponad miarę. Dać ciało odrobinę ochłody i odpoczynku.

Nadmiar gorąca w tkankach może obejmować zaczerwienienia, ból, pieczenie, obrzęki. Objawy dyskomfortu najbardziej odczuwamy w oczach, żołądku i układzie pokarmowym, stawach.  Gorąco podgrzewa emocje, stąd niecierpliwość, zamartwianie, gonitwa myśli, rozdrażnienie, agresja, gniew, czasem szaleńcze zachowania.

Latem szczególnie trzeba zatroszczyć się o serce. Jego nierównowaga może objawiać się kołataniem, nierównym rytmem, zaczerwienieniem twarzy, nadmiernym poceniem, bezsennością, drażliwością, niepokojem. Letnie upały „żywią się płynami ustrojowymi i szkodzą pasywnej energii Yin”  Chińskie przysłowie mówi ”Gdy zbliża się przesilenie letnie, zdrowie jest tam, gdzie serce”.

Rola serca

Według TCM serce jest siedzibą ducha, powiązane z emocjami radości i żywiołem ognia. Rozpala pragnienia. Energia Qi serca płynie w górę i maluje się na twarzy.  Człowieka w równowadze, wypoczętego, radosnego wyróżniają wesołe oczy, uśmiech i zdrowy koloryt cery.  Przy zaburzeniu równowagi energetycznej serca i krwi,  twarz blednie, szarzeje, „zapada się”.

Serce kontroluje stan naczyń krwionośnych, nadzoruje regulację termiczną poprzez wydzielanie potu. Jest to bardzo istotne latem, bo wraz z wydzielanym potem przegrzane ciało się schładza.

Serce razem z jelitem cienkim odpowiada za krążenie  i procesy trawienia. Pobierając składniki odżywcze z żołądka, zamienia je w krew i energię witalną. Kiedy Qi obydwu słabnie, odczuwamy emocjonalny nieład, podenerwowanie, niepokój, mgłę mózgową. Na poziomie fizycznym mogą wystąpić objawy nierównego rytmu serca, palpitacje, bóle w klatce piersiowej, wzdęcia, biegunki, skurcze i bóle brzucha. Są one oznaką braku spokoju umysłu i zakłócenia energii tychże narządów.

Energia radości

Lato związane jest z naturalnie wyrażaną emocją radości.  Znikają znikają ciężary zimy i wiosny, wszystko łatwiej przychodzi. Czujemy się lżejsi, radośniejsi, mamy więcej energii. Podczas gdy zima składnia do zgłębiania się w sobie, to lato uczy znajdować radość w obfitości natury.

Łąki, pola i lasy obfitują w zioła i kwiaty, zaczynają dojrzewać owoce. Odpowiednio zebrane  i zasuszone w lipcu zioła zachowają najlepsze właściwości cały rok. (Które warto zebrać w artykule: Jakie zioła zbieramy w lipcu do suszenia i na przetwory?)

W stanach nierównowagi  wyrażanie emocji radości traci balans. Skutkuje to niepokojem, irytacją, zbytnim pobudzeniem (za dużo radości) lub depresją (zbyt mało).  Serce lubi harmonię. Ekscytacja i wszelkie ekstremalnie skrajne emocje mu szkodzą.  Według starych przekazów „nadmierna radość nadwyręża serce”.

Rozproszona energia serca sprawia, że duch staje się zagubiony i zdezorientowany. Człowiek nieustannie szukający przyjemności jest jak narkoman. Traci poczucie rzeczywistości, duch słabnie, co prowadzi w końcu do wypalenia, apatii, depresji.

Letnie udręki  ducha

Skutkiem braku równowagi radości ducha są emocjonalne wzloty i upadki: niepokój, brak entuzjazmu, letarg depresyjny. Pojawia się bezsenność, problemy z krążeniem, sercem typu:

• Nieregularne rytm/kołatanie serca, z co odpowiada niedobór Qi we krwi i sercu. Przy jej niedobrze serce szarpie jak samochód, gdy kończy się paliwo.
• Bezsenność na skutek gonitwy myśli lub koszmary senne. Noc to pora wypoczynku, serce i umysł powinny wypocząć. Nadmierna praca umysłu angażuje narządy, które nocą się regenerują.  Śledziona, wątroba, nerki i woreczek żółciowy w nierównowadze odpowiadają również wyczerpujące sny i nocny niepokój.
• Owrzodzenia i ranki w jamie ustnej. Emocjonalne wzloty i upadki, nadmierne myślenie rozpalają w sercu ogień. Serce otwiera się na język, przy nadmiarze w nim  ognia pojawiają się owrzodzenia i ranki na języku i policzkach.

Latem więcej osób skarży się objawy związane z nadmiarem „upału, dolegliwości serca, wysokie ciśnienie. Często symptomy fizyczne są skutkiem zaburzenia równowagi emocjonalnej, czego nie są świadomi. Długotrwałe tłumienie emocji prowadzi do stagnacji, która przeradza się w żar/ogień/gorąco. Organizm próbuje to złagodzić „wypychając” je na zewnątrz. Zaczerwieniona skóra, wysypki, gorąco w klatce piersiowej, gorzki smak w ustach, suchość gardła, biegunki, bezsenność, drażliwość, ogniste emocje, krzykliwość, to objawy „wyrzucania” nadmiaru gorąca na zewnątrz.

Można je złagodzić ziołami:

• Odżywią, poruszą krew i wzmocnią śledzionę: traganek, przytulia, szałwia, lukrecja, czerwony żeń-szeń, Cordyseps militaris (maczużnik bojowy).
• Rumianek pozwala harmonijniej płynąć energii, łagodzi napięcia fizyczne, emocjonalne, usuwa blokady.
• Kwiat głogu wzmacnia i tonizuje serce, koi nerwy.
• Ostrożeń, ogórecznik chłodzą krew, serce i wątrobę
• Serdecznik odżywia, porusza krew, uspakaja serce
• Męczennica uspakaja system nerwowy, łagodzi lęk, niepokój, zmniejsza nadmierne pobudzenie
• Lawenda rozprasza ciepło, relaksuje, redukuje objawy wywołane nadmiernym upałem typu: kołatanie serca, złość

Utrzymanie termoregulacji latem

Podstawowe elementy, które równoważą żywioł ognia to: relaks, beztroska, ochłoda, przyjemność i odpowiednie odżywianie. By utrzymać żywioł ognia w ryzach trzeba wprowadzić trochę luzu: luźno się ubierać, wybierać lżejsze pokarmy, łagodniej podchodzić do życia, znaleźć czas na relaks. Bardzo wskazany jest odpoczynek kiedy słońce najmocniej grzeje, w krajach południowych jest tzw. sjesta. Ważny jest kontakt ciała z chłodną wodą, która równoważy żywioł ognia  – kąpiele, prysznice, pływanie. Pośpiech, zbyt wiele zawodowych obowiązków, napięte terminy prowokują żywioł ognia i nadwyrężają serce.

Klimatyzacja nie jest najlepszym rozwiązaniem. Nagłe, ekstremalne zmiany temperatur przy wychodzeniu na zewnątrz z samochodu czy pomieszczenia obciążają organizm. Są szokiem dla ciała, gdyż każdorazowo organizm stara się przystosować. Ten wygodny wynalazek zakłóca nasz wrodzony program z biologicznym zapisem, że mamy doświadczać upału latem, a zimą zimna oraz dostosowywać się do każdej pory roku. Częścią tej sezonowej korekty jest zmiana diety, ochota na smaki lata, Przy korzystaniu z klimatyzacji w domu i pracy, organizm będzie się domagał nieodpowiednich pokarmów dla danej szerokości geograficznej, klimatu i pory roku.

Nadmiar ciepła wyczerpuje wątrobę, która może nie być wstanie neutralizować toksyn, co skutkuje wypryskami na skórze, nasileniem trądziku. Gorzkie warzywa i zioła pomogą utrzymać wątrobę w chłodzie, a schłodzenie oczu, spryskiwanie twarzy wodą różaną, również delikatnie koi wątrobę podczas upałów.

W gorące dni źródło naszego wewnętrznego ognia rozprasza się, by zapewnić chłód. Spada apetyt, naturalnie sięgamy po mniejsze porcje lekkich, chłodniejszych pokarmów. Wskazane są smaki gorzki, cierpki, słodki, chłodniki, ogórki, jogurty, soczyste owoce. Niewskazane pikantne, gorące, ciężkie potrawy.

Zioła chłodzące na lato

Lodowate napoje ochładzają na krótko. Organizm musi je podgrzać, na co zużywa energię i podnosi temperaturę ciała.  Zwiększa się wydzielanie potu i pragnienie powraca, zatem pijemy, a wraz z potem uciekają elektrolity. Ten cykl można przerwać pijąc lekko ciepłe napoje z ziołami, które pomogą utrzymać niską temperaturę ciała. Filiżanka zielonej herbaty ochłodzi, orzeźwi w upały.  Lody też ochładzają na krótko, dodatkowo obciążają układ trawienny.

Istnieje różnica między tym, co jest chłodne dla kubków smakowych, a czymś co faktycznie schładza organizm. To ostatnie odnosi się energetycznego efektu, gdy już pokarm znajdzie się w żołądku. W ajurwedzie to działanie znane jest jako „virya”. Dlatego większość z nas, daje się zwieść sposobom, które stosujemy by osiągnąć  efekt ochłodzenia. Do przypraw i ziół skutkującym długotrwałym efektem chłodzącym należą:

• koper włoski, kolendra, kardamon, zielona herbata, szafran, mięta, melisa.
• koperek ogrodowy, kocimiętka, werbena, lawenda, gwiazdnica, kwiat dzikiej róży.
• czarny bez, rumianek, rukiew wodna, chryzantemy, hibiskus, gorzknik kanadyjski.

Mój sposób na upały

Mieszkam w szerokości geograficznej, gdzie ponad 40 stopniowe temperatury nie należą do rzadkości. Ale mam niezawodny sposób na ochłodę. Pół łyżeczki niezmielonych nasion kopru włoskiego i ziarenko kardamonu zalewam litrem wrzątku. Doprowadzam do wrzenia, gotuję 3 minuty i zdejmuję z ognia. Po przestudzeniu dorzucam kilka płatków hibiskusa, dzikiej róży, listki świeżej mięty, melisy lub dowolne zióła chłodzących, które mam pod ręką.

Do smaku wyciskam sok z pomarańczy i odstawiam na 2-3 godziny. Im dłużej się przegryza, tym napój jest bardziej aromatyczny. Ochładza wewnętrznie, orzeźwia, odświeża ciało i umysł. Nie wstawiam do lodówki, piję w temperaturze pokojowej.

By złagodzić dyskomfort oczu, zmęczenie, pieczenie, ból, napełniam usta zimną wodą. Na powieki kładę plasterki schłodzonego ogórka i kilka minut odpoczywam. Po zakończeniu  wodę wypluwam.

Nie jesteśmy w stanie zarządzać pogodą i porami roku. Mamy jednak kontrolę nad czynnikami, które budują zdrowie, bądź osłabiają. Falowe, cykliczne zmiany sezonowe delikatnie,  ale na głębokim poziomie na nas wpływają. Życie zgodnie z rytmem natury oznacza konieczność ich obserwowania i dostosowywania się.

B. della Porta