Szałwia działa wszechstronnie – zielarskie receptury

Szałwia [Salvia officinalis] jedną z najważniejszych i najstarszych roślin leczniczych. Starożytni medycy przypisywali jej niemal cudotwórcze działanie. Stare przysłowie mówi: „Kto ma szałwię w ogrodzie, tego śmierć nie ubodzie”. Łacińska nazwa Salvia officinalis wywodzi się od słowa salvare i oznacza „ocalać, ratować”.

Pochodzącą z krajów śródziemnomorskich szałwię długie wieki uznawano za roślinę magiczną, symbolizującą długowieczność. Do renesansu wierzono, że połykanie listków z wypisanymi zaklęciami chroni przed febrą i demonami. A ten kto wykona rytuał w maju, może żyć wiecznie.

Różdżka życia

W wyjątkowy sposób traktowali ziele Rzymianie. Przy zbiorze przestrzegali rytuału: ciąć szałwię srebrnym nożem mógł tylko bosy, ubrany w białą tunikę młodzieniec, który przedtem złożył ofiarę z chleba i wina. Na co dzień Rzymianie obficie przyprawiali szałwią tłuste potrawy, by poprawić trawienie. Ziele używali jako środek konserwujący mięso.

W Persji nazywano szałwię „różdżką życia”. W Chinach roślina była tak wysoko ceniona, że kupcom europejskim płacono trzy skrzynie herbaty w zamian za jedną szałwii.

Dziś cenioną za wyjątkowy zapach i atrakcyjny wygląd  uprawia się na całym świecie. Szałwia wieloletnią rośliną z jasnotowatych. Zakwita w maju wydając charakterystyczne, efektowne dwuwargowe kwiaty. Wydziela mocny, ziołowy zapach, trochę ziemisty, nieco kamforowy. Dla niektórych jest on orzeźwiający, dla innych początkowo może wydawać się zbyt ciężki.

Obecnie w całej Europie uprawia się kilkaset gatunków szałwii, szeroko wykorzystuje w lecznictwie, kosmetyce i kuchni. Surowcem zielarskim jest liść szałwii lekarskiej i ulistnione, górne części pędów.

Szałwia w tradycyjnym zielarstwie

Egipcjanie używali szałwii na zwiększenie płodności kobiet. Dioskurydes uważał za jedno z najważniejszych ziół tamtych czasów do tamowania krwawień, leczenia ran i wrzodów: „Dobra dla wątroby i rozmnażania krwi, wywar z liści i gałązek szałwii zrobiony i wypity, prowokuje mocz, pomaga wypędzić martwe dziecko i powoduje, że włosy stają się czarne, zatrzymuje krwawienie z ran i oczyszcza cuchnące wrzody”.

Szałwia była jedną ze 100 roślin uprawianych w ogrodach w pierwszej na kontynencie europejskim szkole medycznej w Salerno. W ocalałych zapiskach archiwalnych można przeczytać: „W każdego rodzaju bólach głowy pochodzących z zimna i reumatycznych humorów jest pożyteczna. Jak również na wszelkie bóle stawów, czy to wewnętrzne, czy zewnętrzne.  Przydatna w chorobie po upadku, kiedy duch jest tępy, w letargu, a członki porażone. Oraz we wszystkich wypadkach wydzielinowych z głowy oraz w chorobach klatki piersiowej lub piersi, liście szałwii i pokrzywy zmiażdżone razem i kładzione za uszami, bardzo to łagodzą. Sok z szałwii zażywany w ciepłej wodzie pomaga w chrypce i kaszlu, liście namoczone w winie i ułożone w miejscu dotkniętym porażeniem, bardzo pomagają, jeśli wywar jest pijany. Również szałwia zażywana z piołunem jest dobra na krwawy strumień”.

Profil energetyczny

W średniowieczu, gdy główną przyczyną umieralności były choroby zakaźne, szałwia była ziołem na wszystko. Św. Hildegarda polecała niepłodnym i cierpiącym na żołądkowe niedomagania: „Kto ma żołądek tak słaby, że od spożywanych potraw łatwo zapada na zdrowiu, niech weźmie szałwii, jedną trzecią tej ilości mięty pieprzowej i tyle samo kopru włoskiego. Składniki te powinien gotować w dobrym winie, dodając do całości trochę miodu. Potem powinien przecedzić mieszankę przez chustkę i po jedzeniu, jak i nocną porą, często pić. W ten sposób żołądek jego w krótkim czasie zostanie wyleczony i oczyszczony”.

Profil energetyczny
Smak: aromatyczny, gorzki, lekko cierpki,
Energetyka: raczej ciepła, lekko ogrzewa, może chłodzić, na pewno stymuluje, osusza lub nawilża,
Tkanki: serce, osierdzie, wątroba, macica,
Działanie: zwiększa qi, usuwa flegmę, pobudza krew, rozbija zastoje krwi, usuwa ciepło, przywraca równowagę macicy.

Według TCM szałwia jest lekko chłodna, głównie stosuje się w problemach trawiennych i nerwowych na bóle z powodu zastoju krwi, bolesne miesiączki, opóźnienia lub zatrzymanie miesiączki, kołatanie serca, niepokój, bezsenność, luźne stolce ze śluzem, astmę, kaszel, wysypki, siniaki, owrzodzenia. Według ajurwedy szałwia zawiera elementy powietrza, eteru i ognia, rozgrzewa, równoważy pitta i kapha, zwiększa vata, jest gorzkim środkiem ściągającym, tonizuje śledzionę, mózg, system nerwowy, zmniejsza przekrwienie płuc i zatok. Nie stosuje się przy podwyższonej vata dosha.

Z mojej perspektywy

Według moich obserwacji szałwia ma trochę przekorną naturę.

Ciepła herbatka, lekko cierpka z delikatnym gorzkim posmakiem, rozgrzeje, oczyści zatoki i pomoże głębiej oddychać. Często pijam w zimowe dni bez słońca, kiedy w powietrzu utrzymuje się wysoki poziom wilgoci, potęgujący chłód, zwłaszcza gdy pada deszcz. Działanie rozgrzewające dotyczy również układu pokarmowego, nerwowego i krążenia, a olejki lotne przeganiają zarazki.

Ale z drugiej strony usunie ciepło przy gorączce, w uderzeniach gorąca, nadmiernej potliwości, złagodzi zaogniony stan zapalny jamy ustnej, więc schłodzi.

Wykazuje również podwójną reakcję z płynami ustrojowymi, toteż może nawilżać lub osuszać. Przy wilgotnej stagnacji, nadmiarze śluzu, flegmy, potliwości, obfitych miesiączkach, odstawianiu dziecka od piersi pomaga osuszyć płyny. Ale w przypadku nadmiernej suchości, atrofii tkanek – nawilży.

Jako tonik krążeniowy pomaga rozprowadzić ciepło do oddalonych od serca części ciała. Przenosi energię w dół z głowy do splotu słonecznego i dalej do stóp. Pomaga się wyciszyć, zasnąć a kiedy układ pokarmowy wskazuje na objawy zimna, wspomóc go. Nieoceniona  przy przewlekłych i ostrych infekcjach, którym towarzyszy osłabienie i ogólne rozbicie.

Wskazana dla osób nie radzących sobie ze stresem, żyjących w napięciu, przytłoczonych, rozdrażnionych, poirytowanych. Hipokrates twierdził, że szałwia jest doskonała „na psychozy”. W owych czasach oznaczało to uczucie przytłoczenia, odłączenia umysłu, nawet przerażenie, panikę. W stresujących sytuacjach, kiedy jestem przytłoczona obowiązkami, a czas goni, żeby nie wpaść w panikę, zawsze sięgam po szałwię.

W medycynie współczesnej

Szałwia jest bogata w olejki eteryczne, gdzie prawie połowa to ten sam, co we wrotyczu, tujon, całą gamę kwasów, w tym rozmarynowy, flawonoidy, polisacharydy, garbniki, witaminy m.in. A, E, C, sole mineralne i substancje estrogenne. Działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, moczopędne, hemostatyczne, tonizujące, antyseptyczne, wiatropędne, rozkurczowe, ściągające, rozluźniające. Główne zastosowania:

• przy zaburzeniach pracy wątroby i dróg żółciowych, nieżytach trawiennych: biegunki, wzdęcia, nudności, wymioty, skurcze,
• stanach zapalnych przewodu pokarmowego, gardła, jamy ustnej, zębów, dziąseł, narządów rodnych, odbytu, przeroście prostaty,
• nadmiernej potliwości, uderzeniach gorąca, pomocniczo przy cukrzycy,
• stanach zapalnych oczu i skóry, wrzodach, ropniach, trądziku, łojotoku, łupieżu.

Szałwię stosuje się do parówek oczyszczających i dezynfekujących, płukanek zębów, przyciemniania siwiejących pasemek włosów, nalewek i naparów przeciw poceniu. Z naparów szałwiowych można przygotować okłady na trudno gojące się rany i owrzodzenia, a kąpiele z dodatkiem szałwii działają przeciw reumatyzmowi, wysypkom i poceniu się. Herbatka szałwiowa uspokoi, poprawi krążenie, obniży poziom cukru, złagodzi katar, ból głowy. Tak samo szałwiowe winko.

Przepisy zielarskie z szałwii

Herbatka 
Łyżeczkę suszonej szałwii zalać szklanką wrzątku, odstawić pod przykryciem na 5 minut. Przy rozdrażnieniu i bezsenności dobrze jest wymieszać w równych proporcjach z szyszkami chmielu. Napar można stosować do płukania jamy ustnej i przemywania skóry.

Szałwia z mlekiem
Kilka listków szałwii zaparza się w szklance mleka 10 minut, po przecedzeniu dodaje łyżeczkę miodu, dezynfekuje i nawilża podrażnione gardło.

Szałwiowe winko
Około 200 g suszonych listków szałwii zalać 2 litrami białego wytrawnego wina i 100 ml spirytusu. Macerować 10 dni. Przecedzić i przelać do butelek. Pije się kieliszek 3 razy dziennie po jedzeniu przy problemach trawiennych.

Ocet szałwiowy
Świeże listki szałwii drobno pokroić. Wsypać do butelki, zalać octem jabłkowym całkowicie przykrywając surowiec. Odstawić w słoneczne miejsce na 2 tygodnie. Ocet szałwiowy stosuje się do nacierania ciała, by zapobiegać odleżynom, rozstępom i ujędrnić skórę.

Oliwa szałwiowa

Kilka listków świeżej szałwii zalać podgrzaną oliwą z oliwek. Odstawić na dwa tygodnie, przecedzić.

Oliwka szałwiowa wcierana w skórę rozgrzewa, działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie. Przy przeziębieniu, przemarznięciu, chorobie zakaźnej układu pokarmowego wciera się w ciało, oprócz głowy, i natychmiast kładzie do łóżka. Kosmetycznie można stosować przy wykwitach, stanach zapalnych skóry. Doustnie 4–5 kropli z łyżeczką miodu przy niestrawności, bólu brzucha, wzdęciach i skurczach jelit. W kuchni dodaje się do sałatek, dań z makaronów i ziemniaków.

Syrop przeciw infekcjom
Po łyżce suszonej szałwii i tymianku, mała cebula, szklanka wody, 100 g cukru trzcinowego lub miodu. Składniki bez wody umieścić w rondelku. Podgrzewać na wolnym ogniu, dolewając porcjami wodę. Po zagotowaniu przecedzić przez sitko. Stosuje się 3 razy dziennie łyżkę syropu, oczyszcza drogi oddechowe, działa rozkurczowo, korzystnie na serce i krążenie.

Krople do nosa
Wymieszać 2 krople olejku szałwiowego z 10 ml soli fizjologicznej. Przy katarze alergicznym, wirusowym, bakteryjnym zakrapla się do nosa, nie wysusza błon śluzowych.

Kąpiel lecznicza
Zalać 6 czubatych łyżek suszonej szałwii 2 litrami wody. Doprowadzić do wrzenia, gotować 2–3 minuty. Odstawić pod przykryciem 20 minut. Po przecedzeniu wlać do wanny z ciepłą wodą.

Nadmiernie pocenie stóp
Po 2 łyżki szałwii i lawendy zaparzać pod przykryciem 10 minut w 0,5 l wrzątku. Przecedzony napar wlać do miski, dopełnić wodą i moczyć stopy kwadrans kolejnych kilka dni.

Infekcje intymne
Zalać 3 litrami wrzątku 50 g szałwii, po 25 g nagietka i krwawnika. Zaparzać pod przykryciem kwadrans. Przy upławach, infekcjach intymnych robi się 15-minutowe nasiadówki.

Domowe kosmetyki z szałwii

Szałwia lekarska jest doskonałym kosmetykiem dla skóry i włosów. Dawniej listkami szałwii polecano szorować zęby dla zachowania białości i świeżego oddechu, a w kuchennej apteczce miała ją każda gospodyni. Szałwia doskonale oczyszcza, dezynfekuje, tonizuje, wygładza i napina skórę. Maseczki i napary z szałwią łagodzą podrażnienia cery, wypryski, liszaje, zwężają pory, redukują wydzielanie sebum.

Szałwiowa farba do włosów
Po 1 łyżce szałwii i czarnej herbaty liściastej zalać 2 szklankami wrzątku, gotować na bardzo małym ogniu godzinę. Przecedzić, wystudzić i dolać kieliszek wódki, i wymieszać. Po tygodniu wcierania siwe włosy zabarwią się na ciemny kolor i równocześnie wzmocnią.

Maseczka szałwiowa
Garść świeżych kwiatów szałwii rozgnieść i wymieszać w kubku śmietany. Dodać ubite białko dla cery tłustej lub żółtko dla suchej. Nałożyć na twarz, szyję i dekolt na kwadrans. Odświeża, wygładza, uelastycznia skórę, łagodzi podrażnienia, działa antybakteryjnie.

Pasta do zębów
Po łyżeczce zmielonej na proszek szałwii, sody oczyszczonej i oleju kokosowego wymieszać na gładką masę. Można dodać kroplę olejku szałwiowego lub miętowego.

Tonik do skóry tłustej
Po łyżeczce szałwii i rumianku zalać szklanką wrzątku. Zaparzać kwadrans pod przykryciem. Po przecedzeniu przemywać twarz i miejsca problematyczne 2–3 razy dziennie.

Dezodorant szałwiowy
Przygotować mocny napar z szałwii: 2 łyżeczki ziela, 0,25 szklanki wody. Wymieszać w słoiczku 4 łyżeczki sody oczyszczonej, mąki ararutowej lub ziemniaczanej. Rozgrzać w kąpieli wodnej 6 łyżeczek oleju kokosowego. Dolać do słoika wraz z 4 łyżeczkami naparu z szałwii i 10 kroplami olejku szałwiowego. Wymieszać wszystko do uzyskania gładkiej masy. Dezodorant stosuje się po porannej kąpieli, smaruje pod pachami jak krem. Zapewni ładny zapach i świeżość do wieczora.

Inne zastosowania 

Świeże liście szałwii wkładane do butów zapobiegają poceniu się stóp. Gałązki i suszone listki można wkładać do szaf, dorzucać do kominka. Ziele usuwa nieprzyjemne zapachy, przy okazji wyniosą się muchy, mole, komary i inni nieproszeni goście.

B. della Porta