Bukwica zwyczajna zwana czyśćcem leśnym do początków XX wieku była oficjalnym lekarstwem cenionym w farmacji, dziś mniej wykorzystywana.

Całe wieki służyła człowiekowi do oczyszczania ciała z „trucizn i szkodliwych soków”. Należała do najbardziej szanowanych ziół Starego Świata, co dawało wyraz w przysłowiach: ma więcej cnót niż bukwica. We Włoszech do dziś się mówi: „sprzedaj płaszcz i kup bukwicę”.

Długo uważano bukwicę za roślinę magiczną, chętnie sadzono ją wokół domostw dla dekoracji i ochrony przed urokami, korzystano z niej w kuchni i leczniczo. Jako że wchodziła w skład wódki karmelitańskiej, nie mogło jej zabraknąć i w przyklasztornych ogrodach.

Bukwica zwyczajna

Bukwica zwyczajna [Betonica officinalis, Stachys sylvatica] przypomina niektóre gatunki pokrzyw. Wyrasta od 40 centymetrów do najwyżej metra, ma charakterystyczną owłosioną, rzadko spotykaną, kanciastą, można powiedzieć „kwadratową” łodygę z podłużnymi, sercowatymi, miękko owłosionymi liśćmi.

W okresie kwitnienia w ich kącikach pojawiają się liliowe kwiaty z odcieniem fioletu. Po rozdarciu w palcach, poczujemy charakterystyczny, niepodobny do innych roślin zapach, dla wielu bardzo nieprzyjemny.

Rośnie pospolicie w próchniczej wilgotnej ziemi, w rowach, zaroślach, na skrajach bagien, w wilgotnych lasach i łąkach. Ziele zbieramy w okresie kwitnienia, od czerwca do końca września. Suszymy i przechowujemy z dala od promieni słonecznych, bukwica jest wrażliwa na temperaturę i światło. Korzenie pozyskuje się w październiku i listopadzie.

Pozyskane ze stanowisk naturalnych rodzime ziele działa skuteczniej, niż mocno przereklamowany czystek. De facto zioła z plantacji mają nikłe działanie. Naturalne stanowiska cechuje duża bioróżnorodność, zioła rosną na niewyjałowionych glebach, same sobie wybierają miejsce i towarzystwo innych rośli. Nie są nawożone, nie tracą właściwości podczas przemysłowego suszenia, transportu i przechowywania.

 W tradycyjnym zielarstwie

W 23 roku p.n.e. Antonius Musa, lekarz cesarza Augusta, jako pierwszy opisał receptury z bukwicy na 47 chorób. Z kolei w XII wieku Trota z Salerno wymienia bukwicę jako środek przeciwzakrzepowy i zwiotczający mięśnie.

Całe średniowiecze bukwicę uważano za jedno z najlepszych lekarstw ochronnych. Wykorzystywano do odtruwania, oczyszczania, leczenia rozmaitych chorób i wypędzania demonów. Służyła za środek do gojenia ran, na zatrucia , niestrawność, gorączkę, przeziębienia, kaszel. Leczono nią epilepsję, uciążliwe bóle głowy i ciężkie porody, napięcia nerwowe i histerię.

Do początku XX wieku lekarstwami z bukwicy leczono choroby powstałe na skutek „złej krwi”, w tym reumatyzm, „skrofuły”, czyli gruźlicę węzłów chłonnych, dnę moczanową, drgawki, obrzęki, kaszel, choroby głowy.

Profil energetyczny

Bukwica łagodnie ogrzewa, osusza, oczyszcza, otwiera i łagodzi, oczyszcza z nadmiaru „wiatru”, uspokaja umysł i nerwy. Pomaga na „różne choroby głowy”, koszmary senne, bóle oczu, uszu, zębów, krwawienia z nosa. Otwiera blokady, niedrożność, zmniejsza przekrwienie, twardość i powiększenie wątroby oraz śledziony. Usuwa nadmiar wilgoci przez zwiększone wydzielanie moczu, oczyszcza z nadmiaru flegmy, odtruwa krew. Rozluźnia tkanki, szczególnie mięśnie twarzy, szyi, ramion, górnej części pleców, zwłaszcza, gdy towarzyszy temu niepokój, nerwowość, pobudzenie.

Profil energetyczny
Smak: gorzki, posmak aromatyczny, słodki, ostry, alkaloidowy,
Energetyka: neutralna do lekko rozgrzewającej, osusza,
Tkanki: żołądek, wątroba, śledziona, krew, układ nerwowy,
Działanie: otwiera blokady, porusza krew, usuwa wilgoć, zatrzymuje krwawienie, zmniejsza przekrwienie.

W herbatkach z nutką cierpkości, np. z głogiem, działa bardziej dyfuzyjnie – rozpraszająco, trochę ściągająco. W stanach napięcia relaksuje i podnosi na duchu. Skuteczna w leczeniu migren i bólów głowy, głównie napięciowych oraz spowodowanych słabym przepływem krwi do mózgu.

Pomocna w drobnych, urazowych uszkodzeniach mózgu z objawami takimi jak: trudności z koncentracją, zawroty głowy , również spowodowane zaburzeniami ucha wewnętrznego, dzwonienie w uszach, mgła mózgowa, poczucie oddzielenia od rzeczywistości. Wyostrza zmysły, poprawia funkcje poznawcze i pamięć krótkotrwałą.

Jest idealnym ziołem dla niedoborowej konstytucji. Osób słabych, o szczupłej sylwetce z ogólnymi objawami zaburzeń trawiennych, odczuwaniem zimna w stopach, dłoniach. Przy poczuciu mgły mózgowej, lub/i bólami głowy z powodu słabego krążenia mózgowego, napięciami mięśniowo-szkieletowymi, braku „uziemienia”, pewności siebie, siły woli.

Potencjalnie ze stagnacją/napięciem wątroby, szybkim wyczerpywaniem systemu nerwowego, powszechnie zwanymi neurastenią. Ten ogólny wzorzec obejmuje problemy związane z żołądkiem, jelitem cienkim, wątrobą i woreczkiem żółciowym, co ostatecznie sprowadza się do osłabienia splotu słonecznego, który roślina delikatnie, ale na głębokim poziomie koryguje. Można powiedzieć, że bukwica przenosi siłę życiową ze szczytu głowy do splotu słonecznego.

W medycynie współczesnej

Bukwica bogata jest w betainy, alkaloidy (betonicyna, stachydryna), garbniki, flawonoidy, zawiera cholinę, kumaryny, kwasy organiczne i unikalny skład olejków eterycznych. Działa przeciwskurczowo na nerwy i mięśnie, uspokaja system nerwowy, tonizuje, zwiększa poziom energii witalnej. Ponadto ma działanie wykrztuśne, ściągające, gojące, przeciwbólowe, wiatropędne, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe (korzeń).

Hamuje biegunki, krwawienia wewnętrzne zwiększając krzepliwość, wstrzymuje utratę wody i soli mineralnych, wzmacnia osłabiony układ nerwowy, zmniejsza wydzielanie adrenaliny, redukuje stany zapalne błon śluzowych jelit, dwunastnicy i żołądka, wzmacnia i chroni miąższ wątroby, niszczy bakterie, w tym szczepy odporne na antybiotyki, działa przeciw wirusom, chorobotwórczym grzybom, pobudza regenerację tkanki łącznej, nabłonka i gojenie ran.

Zastosowania:

• W celu regeneracji błon śluzowych żołądka i jelit, zwiększenia wydzielaniu soków trawienny, poprawy trawienia,
• Odtruwania krwi, oczyszczenia limfy, dróg oddechowych, moczowych,
• Leczenia chorób wątroby, dróg żółciowych, przy nieżytach jelit, żołądka, zespole nieszczelnego jelita, krwawych biegunkach,
• Zaflegmieniu dróg oddechowych, kaszlu, infekcjach, gorączce, dolegliwościach płuc, oskrzeli, astmie,
• Bólach głowy, nerwobólach, reumatyzmie, artretyzmie, gośćcu, stanach zapalnych układu moczowego,
• Bezsenności, osłabieniu nerwowym, zawrotach głowy, nadciśnieniu, cukrzycy
• Schorzeniach kobiecych, dla wyregulowania miesiączek,
• Zaburzeniach nerwowych, padaczce, paraliżu połowicznym.

Zewnętrznie wyciągi wodne stosuje się na grzybiejące i ropiejące rany zakażone bakteriami, gronkowcem, w owrzodzeniach, twardych guzach, czyrakach, wrzodach żylakowych, nasilonej potliwości stóp. Zbyt duże dawki wewnętrznie mogą podrażniać przewód pokarmowy i powodować zaparcia. Odradza się kobietom w ciąży.

Napar z bukwicy

Mimo, że świeża bukwica ma nieprzyjemny aromat, to smak naparu z własnego, ususzonego ziela można porównać do dobrej, zielonej herbaty. Wyczuwa się orzeźwiający, gładki, nawilżający smak, z lekką nutką cierpkości , ale dopiero w gardle. I co można poczuć natychmiast, zdecydowanie uspokaja żołądek.

Czubatą łyżkę stołową rozdrobnionego ziela zalać szklanką wrzątku. Odstawić na 20–30 minut pod przykryciem. Herbatka odtruwa i wzmacnia organizm. Regeneruje wątrobę i błony śluzowe przewodu pokarmowego. Pomaga w zaburzeniach trawienia, skurczach żołądka i jelit, zastoju żółci. Stosuje się również w napięciu nerwowym, bezsenności i otyłości.

Pije się 3–4 razy dziennie pół szklanki między posiłkami. W ostrych infekcjach z gorączką z dodatkiem soku z malin lub czarnego bzu. Zewnętrznie napar wykorzystuje się do przemywania, w chorobach skórnych, trądziku, wypryskach, do nasiadówek w zapaleniu dróg rodnych, hemoroidach i płukanek w chorobach przyzębia, stanach zapalnych jamy ustnej.

Zimny macerat

Garść świeżych kwiatów zalać szklanką zimnej wody, po 6–8 godzinach przecedzić. Wypija się w 3 dawkach, „aby siły witalne były bardziej żywe i świeże”, rozwesela serce, podnosi na duchu, poprawia koloryt cery.

Ocet z bukwicy

Zalać w słoiku 2 szklankami octu jabłkowego 3 łyżki rozdrobnionego ziela. Odstawić w ciemne miejsce na 2–3 tygodnie, codziennie wstrząsając. Przecedzić starannie odciskając zioła i przelać do butelki z ciemnego szkła. Stosuje się 1 łyżkę na pół szklanki wody w grzybicy przewodu pokarmowego i zaburzeniach trawiennych. Zewnętrznie do płukania jamy ustnej, włosów przy łupieżu, łysieniu, do kąpieli w grzybicach skórnych i do przemywania narządów płciowych.

Nalewka z bukwicy

Nalewkę robi się ze świeżego ziela, z suszonego ma nikłe właściwości. Jedną część ziela zalać 5 częściami wódki żytniej lub wytrawnego wina. Postawić w ciemne, ciepłe miejsce na 2 tygodnie. Przefiltrować, dosłodzić miodem wedle uznania. Przelać do butelki z ciemnego szkła.

Zażywa się 5 ml nalewki na wódce rozcieńczoną z wodą 1–3 razy dziennie lub mały kieliszek nalewki na winie. Uspakaja narządy trawienne, poprawia trawienie, pomaga w leczeniu zakażeń bakteryjnych, grzybiczych. Nalewkę z bukwicy w połączeniu z majerankiem, lawendą, rutą, piwonią, stosowano dawniej na suchoty, podagrę, bóle kręgosłupa, nerwów obwodowych, artretyzm i ataki padaczki. Przy powolnym trawieniu, przejedzeniu, gazach czasem wystarczy kropla nalewki na wódce rozcieńczona w ciepłej wodzie. Można dodać do herbatki imbirowej z kardamonem, efekt natychmiastowy. !

 Herbatka na bóle głowy

Wymieszać po 25 g bukwicy, rozmarynu i mięty. Zalać 300 ml wrzątku. Zaparzać 15 minut pod przykryciem. Po przecedzeniu dosłodzić miodem. Pije się 3 łyżki co 2 godziny, aż ból głowy minie. W nawracających dolegliwościach 3 łyżki 4 razy dziennie.

Maść

Zebrane w okresie kwitnienia ziele pokroić, rozbić tłuczkiem. Zalać oliwą z oliwek i podgrzewać na małym ogniu w kąpieli wodnej 2–3 godziny. Przecedzić, odmierzyć ilość oliwy, na każde 100 ml dodać 10 g wosku pszczelego. Ponownie podgrzać, wymieszać, aż wosk się rozpuści i przelać do słoiczków. Maść szybko i ładnie goi nawet duże rany, wszelkie skaleczenia, zadrapania, wypryski i stany zapalne skóry.

B. della Porta