Czeremcha tradycyjne zastosowania i przepisy zielarskie

Czeremcha zwyczajna [Prunus padus] zwana śliwą trzemchą, smrodynią, kocierpką skromnie wpisuje się w polski krajobraz. Spotykana na podmokłych terenach w pobliżu rzek i zbiorników wodnych i wilgotnych lasach łęgowych. Ze względu na dekoracyjne liście i piękne, białe kwiaty chętnie sadzona w parkowych alejach i ogrodach.

Czeremcha zwyczajna

Jest drzewem lub dużym krzewem z rodziny różowatych, o ciemnoszarej, popękanej korze. Szeroka korona ze zwisającymi gałęziami wspaniale się prezentuje. Jako drzewo może dorastać do 15 m wysokości. Łatwo wytwarza pędy odroślowe, tworząc formę krzewiastą.

Jasnozielone, wydłużone, błyszczące liście są podobne do kruszyny. Ale jej owoce są większe, błyszczące, zebrane w grona po kilkanaście sztuk. U kruszyny są jajowate. Czeremcha ma kuliste, lekko wydłużone, delikatnie piłkowane na brzegu, zebrane długie grona po kilkanaście sztuk. Po zgnieceniu lepkie.

Na przełomie kwietnia i maja wydaje piękne, białe kwiaty zebrane w kwiatostany o mocno odurzającym zapachu.

Na ternie Polski występują inne podgatunki, w tym inwazyjny gatunek czeremchy amerykańskiej [Prunus serotina], która kwitnie miesiąc później i wydaje większe, bardziej słodkie owoce. Ich kwiaty, liście, owoce i kora są wykorzystywane od wieków w lecznictwie i pielęgnacji ciała. 

W tradycyjnym zielarstwie

Lecznicze działanie czeremchy jest znane od niepamiętnych czasów. Znaleziska archeologiczne w Alpach świadczą, że wykorzystywano je w epoce kamienia i brązu. Tradycyjnie w zielarstwie wielu kultur stosowane są przeciw gorączce, biegunkom, na zapalenie płuc i ból głowy. Zewnętrznie do pielęgnacji skóry, przy trudno gojących się ranach, wypryskach.

Pestki czeremchy były na wyposażeniu domowych apteczek renesansowej Europy. W pudełeczkach trzymano słodkie elektuaria wyrabiane z miodem na nagłe wypadki, także z pestek czeremchy, które w małych dawkach stosowano na ból gardła i żołądek. Kwitnące gałęzie palono jak kadzidła, albo gotowano dla uzyskania aromatu. Z owoców robiono nalewki i lekarstwa przeciw biegunkom.

Profil energetyczny
Smak: cierpki, gorzki, lekko słodki
Energetyka: chłodzi, osusza i nawilża
Tkanki: płuca, śledziona, jelito cienkie i grube
Działanie: Stymuluje krążenie energii Qi, uspakaja Shen i system nerwowy, usuwa nadmiar flegmy, obrzęki, ropnie, nawilża i odblokowuje jelita, tonizuje górny ogrzewacz

Czeremcha podobnie jak czarny bez wzmacnia odporność, leczy infekcje, reguluje trawienie. TCM stosuje  do nawilżania i udrażniania jelit, jako środek oczyszczający, zmniejszający obrzęki przy zaparciach i blokadach w oddawaniu moczu. Główne zastosowania: zaburzenia trawienia, infekcje układu oddechowego,  zmęczenie, astma, ucisk w klatce piersiowej, utrata apetytu, nocne poty, wilgotna, zimna wydzielina z nosa, dna moczanowa, reumatyzm.

Stare zielniki podają,  że czeremcha  jest wskazana w większości problemów z błonami śluzowymi układu oddechowego, żołądkowo-jelitowego i moczowo-płciowego. A silnie pachnąca kora umieszczona przy drzwiach chroni przed zarazą.

Drzewa czeremchowe, kwiaty, liście oczyszczają powietrze. Dziś wiadomo, że produkują fitoncydy hamujące rozwój patogenów.  Kwitnące gałązki w wazonie oczyszczają domostwo z negatywnych energii,  domostwa, działają przeciwdepresyjne.

W medycynie współczesnej

Kluczowe składniki: kwasy fenolowe: galusowy, benzoesowy, chlorogenowy, p-kumarowy, flawonoidy i glikozydy cyjanogenne: d-prunazyna, amigdalina, garbniki, żywice, olejki lotne.  Chociaż glikolizy cyjanogenne (witamina B17) są toksyczne, to w małych dawkach działają leczniczo m.in pobudzając układ oddechowy, poprawiają trawienie i samopoczucie.  Garbniki rozrzedzają śluz, oczyszczają zatoki.

Działanie: odkażające, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwnowotworowe, wykrztuśne, rozluźniające, relaksujące.

Przetwory z czeremchy działają podobnie do bzu czarnego. Syropy, nalewki i wywary  rozluźniają mięsnie, wyciszają odruch kaszlowy, łagodnie relaksują i obniżają ciśnienie. Wspomagają trawienie, odkażają drogi moczowe, poprawiają stan błon śluzowych. Wskazania:

• Gorączka, kaszel, astma, infekcje dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli, płuc
• Dusznica bolesna, reumatyzm, artretyzm, stany zapalne dróg moczowych
• Zaburzenia trawienia, nieżyty jelit, biegunki, owrzodzenie błon śluzowych, kamienie nerkowe i żółciowe, słabe wydzielanie żółci
• Zewnętrznie zapalenie spojówek, choroby skórne,

Zastosowania czeremchy

Kwiaty zbiera się w kwietniu, maju. Owoce późnym latem lub jesienią , suszy lub zamraża. Korę pozyskuje wczesną wiosną lub jesienią po pierwszych przymrozkach. Cienkie gałązki tnie się na drobne kawałki, z grubszych ściąga nożem paski kory. Świeżo ścięta kora, bądź całkowicie wysuszona jest bezpieczna w użyciu. Zawartość związków cyjanogennych jest największa podczas więdnięcia.

Owoce czeremchy mają cierpki, gorzkawy smak podobny do aronii. Bogate w witaminy i przeciwutleniacze mają działanie chłodzące, odżywcze, tonizujące. Uszczelniają naczynia włosowate, łagodzą podrażnienia tkanek i relaksują układ nerwowy.

Ze świeżych owoców robi się nalewki, dżemy i powidła. Wyciśnięty świeży sok wymieszany z miodem obniża gorączkę, łagodzi kaszel, skurcz oskrzeli i poprawia odporność.

Herbatka z suszonych owoców
Łyżkę jagód zalać szklanką wody, gotować 20 minut i odcedzić. Pije się pół szklanki 2-3 razy dziennie przy biegunkach i nieżycie jelit. Mocniejszy wywar stosuje się do płukania jamy ustnej przy paradontozie i bólu zębów. Z gałązek robiono dawniej oczyszczacze zębów, jeden z końców rozczapierzano i używano do szczotkowania Zapobiega próchnicy.

Kora liście i kwiaty czeremchy

Mają działanie wzmacniające. Kora działa napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo. Kwiaty kojąco, gojąco, przeciwzapalnie.

Nalewka z kory
Świeże gałązki lub starannie wysuszone zalewa się w słoiku wódką w stosunku 1;5. Maceruje 2 tygodnie i przecedza. Stosuje zewnętrznie do smarowania, wewnętrznie łyżeczkę do herbatek albo składnik syropów przeciwkaszlowych.

Wywar z kory 
50 g surowca zalać 350 ml wrzątku,  gotować na małym ogniu 5 minut i zaparzać pod przykryciem pół godziny. Pije się 1/4 szklanki 2 razy dziennie. Zastosowania: suchy, męczący kaszel, zapalenie dróg oddechowych. Mocniejszy wywar zaparzany 2 godziny stosuje się przy nieżycie pokarmowym, biegunkach, bólu głowy, – 1 łyżeczka 3-4 razy dziennie.

Zapalenie stawów, ból korzonek
100 g kory czeremchy i 50 g suszonych kwiatów czarnego bzu zalać 3 szklankami wódki. Macerować 2 tygodnie bez dostępu światła. Stosuje się zewnętrznie do smarowania obolałych obszarów 2-3 razy dziennie.

Napar z kwiatów
2 łyżeczki zalać szklanką wrzątku, zaparzać 10 minut. Stosuje się do przemywaniu oczu (zapalenie spojówek) ran i wrzodów skórnych. Moczenie stóp w wywarze z kory, liści i kwiatów pomaga na grzybicę. (3 łyżki na 2 litry wody).

Zastosowania kosmetyczne

Kwiaty czeremchy tonizują, napinają, rozjaśniają i nawilżają cerę. Działają przeciwzapalnie, przeciwtrądzikowo.

Tonik
2-3 łyżki kwiatów zalać szklanką gorącej wody, zaparzać pod przykryciem 20 minut. Stosuje się do przemywania cery i okładów na obrzęki i cienie pod oczami. Przy trądziku miesza się z kwiatem nagietka.

Maseczka
Rozgniecione owoce czeremchy wymieszać z miodem i jogurtem. Nałożyć na twarz i szyję, po 15 minutach zmyć. Łagodzi stany zapalne, rozjaśnia przebarwienia, uelastycznia, napina skórę.