Nawrot lekarski i polny na egzemę, choroby skóry

Nawrot lekarski [Lithospermum officinale], jak nazwa wskazuje dawniej stosowano w lecznictwie. Suszone liście wykorzystywano jako substytut herbaty, a czerwony pigment pozyskiwany z kłącza do barwienia likierów i masła.

Nawrot jest dosyć rzadką rośliną wieloletnią, dziko rośnie na skraju lasów sosnowych, suchych łąkach, w cieplejszych klimatach w parkach, ogrodach, przy żywopłotach. W Polsce spotykane są dwa gatunki nawrotu. Lekarski występuje  na Podlasiu, Mazowszu, Pojezierzu Pomorskim i Mazurach.  Mniejszy, niepozorny, o białawych kwiat nawrot polny [Lithospermum arvense] występuje pospolicie jako chwast na polach, w ogrodach, nieużytkach.

Nawrot Lekarski

Nawrot lekarski jest wieloletnią byliną z rodziny ogórecznikowatych. Wzniesione, rozgałęzione, cienkie pędy wyrastają do wysokości 1 metra. Lancetowate, lekko owłosione liście, podobne do oliwnych, bardziej miękkie i szersze, opadają ku dołowi. Kwitnie od maja do lipca.

Rurkowate, jasnożółte, żółtozielone lub kremowe kwiaty  zebrane w pęczki. Przy każdym z nich formułują się białe, twarde jak kamień nasiona, stąd łacińska nazwa Lithospermum. Orzeszki osadzone w kielichach kwiatów tworzą  charakterystyczne grona. W miarę dojrzewania stają się lekko błyszczące. Surowcem zielarskim są nasiona, kwiaty, listki, rzadziej używa się korzenie.

W tradycyjnym zielarstwie

W dawnej Europie nawrot stosowano jako w leczeniu schorzeń układu moczowego, tarczycy, przy kamieniach nerkowych, dolegliwościach skórnych, wysypkach, egzemie i jako środek poronny, wywołujący miesiączkę.  Z kwitnących wierzchołków zaparzano „czeską herbatkę”, orzeźwiający napój o bardzo przyjemnym smaku, działający moczopędnie.

TCM wykorzystuje nawrot do usuwania wilgotnego zastoju, złogów, bolesnych obrzęków, przy krwawieniach z macicy  i jako środek moczopędny, poruszający krew, i łagodzący gorączkę. Również przy bezsenności, nerwowości i dla uspokojenia umysłu. Nie stosuje przy osłabieniu śledziony.

Profil energetyczny
Smak: gorzki, słodki
Energetyka: chłodzi, reguluje nawilżenie
Tkanki: serce, osierdzie, wątroba, układ dokrewny, moczowy, rozrodczy

Działanie: oczyszcza, łagodzi podrażnienia, pobudza przemianę materii, zmniejsza toksyczne gorąco

Napary z ziela zewnętrznie stosuje się do okładów i obmywania przy stanach zapalnych skóry, wysypkach, opryszczce i świądzie narządów płciowych, ropnych upławach. W formie maści i olejków przy nowotworach skóry. Kosmetycznie w kremach, balsamach nawilżających, regenerujących skórę. Nasiona nawrotu działają moczopędnie, po roztarciu stosuje się przy schorzeniach dróg moczowych i kamicy. Tak samo można używać orzeszki nawrotu polnego L. arvense.

Co mówi nauka?

Aktywne związki: sole mineralne, kwasy tłuszczowe, fenole, glukany, flawonoidy, alkaloidy, barwniki: alkanina, litospermina, szikonina – hamująca procesy zapalne. Nasiona zawierają duże ilości wapnia i krzemu.

Działanie: przeciwzapalne, moczopędne, oczyszczające, uspakajające, antykoncepcyjne, antyestrogenne, przeciwcukrzycowe, oksytotyczne, hamujące krwawienia maciczne. Wyciągi z liści nawrotu wpływają  na hormony przysadki, tarczycy i nadnerczy. Hamują wydzielanie  m.in adrenaliny, hormonów tarczycy [1] i gonadotropowego FSH, co hamuje owulację. Po zaprzestaniu podawania nie zaobserwowano wpływu na rozrodczość, przebieg ciąży i porodu. Prawdopodobnie wpływają na inne neuroprzekaźniki.

Nawrot zastosowania

Wszystkie części nawrotu polnego [Lithospermum arvense] są jadalne, mają delikatny smak. We Włoszech dusi się na patelni jak szpinak, dodaje do minestrone, zup warzywnych, jako nadzienie do pasztecików. Nasiona są bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, zawierają ich więcej niż ryby.

Nasiona wykorzystuje do herbatek moczopędnych przy kamicy nerkowej, miażdżycy, bólach stawów na skutek zastojów, artretyzmie, dnie moczanowej, zaburzeniach miesiączkowania i dolegliwościach menopauzy.

Z korzeni robi się wywar przeciwzapalny wywar: 2 łyżki rozdrobnionego, ususzonego kłącza zalewa się 1/2 litra wody. Gotuje na wolnym ogniu 20-30 minut, aż zawartość płynu zmniejszy się o połowę. Po przecedzeniu stosuje do przemywania oczu, skóry, okolic intymnych. Nasionka można zmacerować w oliwie, stosować jako nawilżający, regenerujący olejek do suchej cery z oznakami starzenia.