Waleriana nie tylko na nerwy i bezsenność – przepisy zielarskie

Waleriana czyli kozłek lekarski [Valeriana officinalis] od tysięcy lat jest niezmiennie ceniona w zielarstwie i medycynie orientalnej, Ajurwedzie i TCM. Dziś kojarzona głównie z działaniem rozluźniającym nerwy, obniżającym stres i nasennym.

Dawniej wykorzystywana przy wielu przypadłościach. Stare zielniki wymienią m.in wzdęcia, przekrwienie klatki piersiowej, astmę, plucie krwią, siniaki, drgawki, epilepsję, zarazy.

Waleriana czyli kozłek lekarski

To pospolita, dwuletnia byliną z rodziny Valerianaceae, obejmującej ponad 100 gatunków.  Występuje w prawie całej Euroazji. W Polsce na terenie całego kraju najczęściej spotykana jest Valeriana officinalis, o wysokiej, wzniesionej łodydze od 50 cm do prawie 2 m. Preferuje tereny wilgotne i półcień, wybiera wilgotne lasy, podmokłe łąki, brzegi zbiorników wodnych. W formie skarlałej występuje czasem w miejscach suchych.

Kozłek lekarski w pierwszym roku wytwarza przyziemną rozetę ogonkowych liści. Dopiero w drugim wyrasta  pusta łodyga. Charakterystyczne liście zebrane w grupy po kilka. Dolne ogonkowe, górne siedzące, pierzastodzielne.

Kwitnie od czerwca do sierpnia, wytwarzając na szczytach łodyg liczne drobne białawe, bladoróżowe kwiaty zebrane baldachy. Mają one słodki, miodowy aromat wabiący koty. Dawniej wykorzystywany do wyrobu perfum. Roślinę łatwo można rozmnażać przez podział korzeni wiosną lub jesienią, ale często ucieka z ogrodów i sama się rozsiewa.

Surowcem zielarskim są kwiaty i korzenie zbierane wiosną lub jesienią po pierwszych przymrozkach.  Trzeba je oczyścić, usunąć drobne rozgałęzienie, opłukać i pokroić podłużnie. Suszyć początkowo na powietrzu, po czym dosuszyć w  temperaturze do 35°C. Świeże mają łagodny zapach, wysuszone silniejszy, niektórym przypominają woń spoconych skarpetek.  Niektórzy zielarze twierdzą, że kwiaty mają bardziej relaksujące działanie.

Waleriana w tradycyjnym zielarstwie

Nazwa botaniczna pochodzi od łacińskiego valare, co oznacza być zdrowym, silnym, czuć się dobrze. Tradycyjnie używano jako środka na bezsenność i łagodzenia lęków, bólów, infekcji, koncentracji umysłu, poprawy trawienia, obniżenia ciśnienia, na rany i do wyciągania drzazg. Starożytni Egipcjanie nazywali walerianę „uzdrowicielem wszystkiego”.

Syreniusz  pisał: ” Waleriana piasek i kamień z moczem wywodzi. Wątrobę, śledzionę, przechody moczu, nerki pęcherz zamulony i zatkany otwiera”.  Nicholas Culpeper w XVII twierdził, że jest dobrym środkiem na zarazy, kaszel i rany.

Profil energetyczny
Smak: Pikantny, ostry,  gorzki, lekko słodki
Energetyka: rozgrzewa, nawilża bądź osusza
Tkanki: wątroba, serce, układ nerwowy
Działanie: porusza krew, łagodzi ból, rozluźnia, uspokaja, wyrównuje Shen, hamuje krwawienia

Pewna wiekowa tradycyjna zielarka, powiedziała mi, że wykorzystuje zaledwie kilkanaście ziół, ale zna ponad 20 zastosowań każdego z nich. Do nich należy waleriana, która rozluźnia, relaksuje tkanki, czasem stymuluje. Wykorzystuje je w mieszankach na bezsenność, nerwowość, depresję, neurastenię, nadpobudliwość, drżenie kończyn, bóle na skutek zastoju krwi, migreny, lumbago, chroniczne zmęczenie, zaburzenia miesiączkowania, trawienia, dolegliwości menopauzy, kołatanie serca, obsesyjny lęk przed chorobami.

Rozgrzewający, ostry, aromatyczny smak może głęboko wyciszać i relaksować, działać nasennie, bądź  stymulować. Chociaż waleriana ma wiele zastosowań nie jest dla każdego. Pierwszy raz należy stosować ostrożnie. Nieczęsto, ale na niektórych działa odwrotnie, zamiast wyciszać stymuluje układ nerwowy.

Osoby ze skłonnością do napięć w tkankach, przykurczów, zimnych zastojów może głęboko zrelaksować.  Z kolei przy nadmiarze gorąca, cholerycznym temperamencie może podziałać przeciwnie, stymulująco. Tu warto dodać zioła chłodzące np. tarczycę bocznokwiatową, werbenę, chmiel.

Co mówi nauka?

Korzeń kozłka jest bogaty w olejki eteryczne, terpeny, seskwiterpeny, magnez, mangan, kwercetynę. Zawiera kwasy organiczne: kawowy, chlorogenowy walerynina, scynantyna, aktynidyna, oraz alkaloidy terpnowe.

Działanie: antyseptyczne, uspokajające, przeciwskurczowe, przeciwbólowe, wiatropędne, moczopędne, pobudzające, rozluźniające, nasenne. Główne zastosowania:

• Bezsenność, problemy ze snem, stres, napięcie, nerwice, stany lękowe [1]
• Napięciowe bóle głowy, migreny
• Podwyższone ciśnienie, kołatanie serca na tle nerwowym
• Skurcze żołądka, mięśni brzucha, miednicy
• Dolegliwości menopauzy

Zastosowania kozłka

Herbatka walerianowa

Najprostszym sposobem są herbatki z korzenia lub kwiatu. Łyżeczkę surowca zalać szklanką wrzątku, zaparzać pół godziny nad parującą wodą pod przykryciem. Zimny nastój łyżeczkę na szklankę przegotowanej, wystudzonej wody, odstawić na 8 godzin. Wywar: łyżkę rozdrobnionych korzeni zalać 350 ml wody, gotować 10-15 minut na mocnym ogniu. Zewnętrznie herbatkę można stosować do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek i do okładów do wyciągania drzazg.

Domowe krople walerianowe

Rozdrobnione, ususzone lub świeże korzenie kozłka ułożyć w słoiku do 2/5 jego objętości.  Zalać do pełna wódką 40%. Odstawić na kilkanaście dni w ciemnym, chłodnym miejscu, codziennie wstrząsając. Przecedzić przez gazę i zlać do buteleczek z ciemnego szkła. Stosuje się  30-50 kropli rozpuszczonych w kieliszku wody lub na łyżeczce cukru do miesiąca.  Zrobić 2 tygodniową przerwę.

Czyste krople walerianowe na alkoholu bez domieszek można wdychać przed snem, kolejno raz prawą raz lewą dziurką od nosa przed snem. 2-3 miesięczna terapia jest skuteczna przy bezsenności, nocnym budzeniu, niezdrowym śnie, skutkującym porannym zmęczeniu. Przegroda nosowa jest odpowiedzialna za fizjologiczną równowagę ciała. Podrażniając silnymi zapachami receptory przegrody nosowej w prosty i skuteczny sposób można wpływać na wiele organów i systemów. Do tego jak najbardziej nadaje się waleriana. Wdychanie kropli walerianowych poprawia jakość snu, wycisza system nerwowy, obniża ciśnienie krwi, podnosi odporność, wzmacnia i odmładza. Często w trakcie kuracji następuje ściemnienie posiwiałych włosów.

Kąpiele z walerianą

Dawniej stosowano na bóle reumatyczne, mięśni, lumbago. Wystarczy woreczek napełniony świeżym zielem lub suszonym korzeni wrzucić do wanny. Zrelaksuje i uśmierzy ból. Dobre efekty daje moczenie stóp w gorącej wodzie z dodatkiem waleriany, soli, mięty i gorczycy.

Maści i olejki

Tradycyjnym sposobem można wymacerować walerianę w oleju lub przygotować maści, o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, przeciwskurczowym. Stosuje się do inhalacji, masażów, kąpieli. Kosmetycznie na skórę twarzy i ciała rozcieńczając w olejku bazowym przeciwko zmarszczkom i utracie napięcia skóry.

• Skuteczne w bólach mięśni, stawów, wysypek skórnych, na drzazgi  i siniaki. Delikatnie rozluźniają mięśnie, koją system nerwowy.
• Łagodzą nadpobudliwość u dzieci.
• Wspomagają leczenie nerwic, lęków, drażliwości, bezsenności, nerwowości, zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego, migren.

Herbatka wyciszająca

Wymieszać 2 części waleriany, 4 melisy, 1 dzikiej róży, 1/2 rozdrobnionych nasion anyżku. Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku, zaparzać kwadrans pod przykryciem. Pije się przed snem dla wyciszenia, lub w ciągu dnia małymi łykami, by uspokoić system nerwowy i układ trawienny.

Herbatka uspokajająca

40 g korzenia waleriany,  30 g szyszek chmielu, po 15 g liścia mięty i kwiatu hibiskusa.  Łyżeczkę mieszanki zalać szklanką przegotowanej, ostudzonej wody i odstawić na noc. Rano podgrzać, przecedzić.  W stanach pobudzenia, rozdrażnienia pije się kilka razy dziennie kieliszek herbatki.

Dobrej jakości waleriana dostępna w naszym sklepiku – tutaj.