Jeżyny w zielarstwie – liście, kwiaty, pędy, owoce, korzenie

Jeżyny [Rubus fruticosus] są jednym z najstarszych owoców. Dzięki archeologii wiadomo, że były przysmakiem ludów pierwotnych. Według mitologii greckiej  powstały z krwi pokonanych przez Zeusa Tytanów.

Jeżyna, czarna malina, ożyna, ostrężyna to określenia krzewów o smacznych jagodach, do których dostępu bronią ostre kolce. W Polsce występuje kilkadziesiąt gatunków, dawniej je rozróżniano.  Jeżyny mają czarne, lśniące jagody. Ożyny trochę omszałe, sinawe, bardziej płaskie. Ostrężyny są czerwone, kwaśniejsze.

Wszystkie mają jedną wspólną, niezwykłą cechę, rzadko spotykaną u innych roślin. Mianowicie na jednym krzaku jednocześnie mogą występować kwiaty i owoce, zarówno dojrzałe, jak i zielone.

Dzikie jeżyny

Nie wymagają opisu bo każdy je zna. Dzikie jeżyny spotkamy w poszyciu lasów, zaroślach i na obrzeżach pól.  Ich kwiaty, owoce, liście, pędy i korzenie medycyna ludowa wykorzystywała od wieków. Niektórych od zbierania odstraszają kolczaste gałęzie i fakt, że zbierając trzeba je odrywać z twardym dnem kwiatowym.

Dziś mamy pozbawione kolców, odmiany hodowlane, które owocują obficiej niż w naturze. Jednak te z naturalnych stanowisk są energetycznie silniejsze i zawierają znacznie więcej substancji aktywnych, niż hybrydy stworzone przez człowieka.  Artykuł dotyczy dzikich jeżyn różnych odmian.

Jeżyny kwitną od końca maja do jesieni. Owocują od połowy sierpnia do listopada. Niektóre ludowe przekazy mówią, by nie zbierać po święcie Archanioła Michała (29 września), bo diabeł oddał na nie mocz. Może rzeczywiście lepiej się trzymać  starych przesądów. Zwykle o tej porze roku w schłodzonym powietrzu jest dużo wilgoci. W jagodach może rozwijać się pleśń,  staną się toksyczne, niezdatne do jedzenia.

W tradycyjnym zielarstwie

Wszystkie części rośliny wykorzystywano jako lekarstwo i ochronę przed urokami. Z ciernistych gałęzi wyplatano ochronne wieńce.  Kwiaty, liście i owoce stosowano na ukąszenia jadowitych stworzeń i jako środek ściągający.  Słynny lekarz Galen, nakazywał rzymskim żołnierzom  żuć listki jeżyn, bo wzmocnić dziąsła i zwiększyć odporność fizyczną.

Jagody wykorzystywano do zaklęć i w kuchni, gotowano by zapewnić dobrobyt. Wypiekano ciasta by uczcić pierwsze żniwa. Wywary z korzeni i liści stosowano przy biegunkach, „rozluźnieniach jelit”, bólach porodowych, zębów, gardła, jamy ustnej, układu moczowego. Cierniste krzewy przeważnie mają jadalne owoce, by chronić potomstwo, wytwarzają ostro zakończone wyrostki. Według doktryny podpisów ciernie symbolizują ostry ból,  leczą go nie objawowo, ale celują przyczynę.

Profil energetyczny
Smak: Cierpki, gorzki, owoce słodki
Energetyka: chłodząca, osuszająca
Tkanki: Płuca, pęcherz, jelita, macica. Owoce – krew, wątroba, nerki
Działanie: Usuwa patologiczne ciepło, flegmę, osusza zastałą wilgoć, hamuje krwawienie, obkurcza, napina luźne tkanki, zmiękcza złogi i kamienie

Jeżyny są jednym z najdłużej znanych ziół łagodzących dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Wywar z korzeni redukuje obrzęk stawów i tkanek miękkich, gotowany z miodem jest znakomitym syropem wykrztuśnym. Napary z liści tonizują cały organizm, leczą ból gardła, dziąseł i krtani. Żucie świeżych liści napina luźne dziąsła i redukuje krwawienie. Fermentowanie listków wzmacnia ich smak i działanie terapeutyczne – przepis tu.

Zastosowania: gorączka, bóle i owrzodzenia jamy ustnej, stan zapalny dziąseł, zapalenie krtani, wydalanie lepkiej flegmy, rany, ukąszenia, biegunki, upławy, hemoroidy, krew w moczu i stolcu, kamienie i infekcje dróg moczowych.

Owoce jeżyny są odżywczym tonikiem dla krwi, wzmacniają serce i układ krążenia, poprawiają koncentrację, obkurczają naczynia krwionośne, ze względu na wysoką ilość przeciwutleniaczy odmładzają tkanki.  Podobnie jak inne jagody wzmacniają oczy i poprawiają widzenie.

Na poziomie emocjonalnym napary lub esencje z kwiatów jeżyny wskazane są przy blokadzie działania, bezczynności, strachem przed realizowaniem swoich planów, celów, pomysłów.

W medycynie współczesnej

Dziki jeżyny są bogate w masę witaminy, soli mineralnych, kwasów organicznych i antocyjanów, o silnym działaniu przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym i przeciwnowotworowym. Mają podobną zawartość kwasów organicznych co maliny, ale dużo mniej cukrów, dlatego wydają się być bardziej kwaśne. Pozostałe części zawierają więcej garbników, najwięcej silnie ściągający korzeń.

Działanie:

• Przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwwirusowe, antynowotworowe
• Aseptyczne, ściągające, napotne, moczopędne, wykrztuśne, przeciwbólowe, przeciwbiegunkowe
• Wszystkie części rośliny w różnym stopniu obniżają zawartość cukru we krwi
• Odtruwają, regulują przemianę materii, poprawiają stan flory bakteryjnej jelit
• Pomagają utrzymać równowagę hormonalną w okresie menopauzy
• Uspokajają układ nerwowy, pomagają w bezsenności, napięciu nerwowym, lękach i depresji

Znajdują zastosowanie w leczeniu chorób układu pokarmowego, nerwowego, dróg oddechowych, moczowych, zaburzeniach przemiany materii. Zewnętrznie przy podrażnieniach skóry, świądzie,  trądziku, owrzodzeniach, ranach, do płukania jamy ustnej i gardła.

Zastosowania i przepisy z jeżyn

Sok z jeżyny
Umyte odsączone, jędrne, dojrzałe owoce przepuszczamy przez sokowirówkę. Sok zlewamy do butelek z ciemnego szkła i pasteryzujemy 20 minut.  Przechowujemy w ciemnym chłodnym miejscu.
Sok z jeżyny działa napotnie, wykrztuśnie, przeciwgorączkowo. Pomaga w zapaleniu pęcherza, dróg moczowych, na chore gardło i krtań.  Zawodowi śpiewacy stosują sok z jeżyn do picia i płukania gardła. Mocno obciążone struny głosowe uzyskują większą wydajność.

Jeżyny w soku
Opłukane jagody warstwowo układamy w garnku. Każdą warstwę lekko ugniatając zasypujemy niewielką ilością cukru. Przykrywamy bawełnianą ściereczką i zostawiamy na noc. Nazajutrz podgrzewamy delikatnie mieszając. Po zagotowaniu przelewamy do wyparzonych słoiczków, zakręcamy i stawiamy do góry dnem.

Odwar z liści jeżyny
2 łyżki rozdrobnionych liści zalewamy dwoma szklankami letniej wody. Gotujemy 5 minut pod przykryciem, zestawiamy z ognia na kwadrans do naciągnięcia. Po przecedzeniu pije się 2-3 razy dziennie po ½ szklanki, dzieci połowę.

Pomaga w dolegliwościach żołądka i przewodu pokarmowego. Łagodzi bóle i skurcze brzucha, hamuje przewlekłe biegunki, odbudowuje florę bakteryjną. Pomaga regulować pracę kobiecych hormonów, obniża poziom cukru. Podobnie działa odwar z pędów, cienkich gałązek zbieranych od jesieni do wiosny – przepisy.

Napar na grypę i infekcje wirusowe 
Łyżkę liści zalewamy szklanką wrzątku. Odstawiamy pod przykryciem na 4 godziny.  Pije się łyżkę stołową wiele razy dziennie.  Napar działa napotnie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie.

Herbatka odtruwająca 
Mieszamy wysuszone liście, owoce i kwiaty jeżyny. Łyżeczkę mieszanki parzymy kwadrans w szklance wrzątku. Pijemy 2 razy dziennie po 200 ml przez 3 tygodnie. Napar odtruwa i oczyszcza krew, drogi moczowe, wątrobę i jelita.

Nalewka z korzenia jeżyny

Bardzo skuteczna na choroby jelit, biegunki, czerwonkę, zespół jelita drażliwego, szczególnie wskazana w zaburzeniu trawienia tłuszczów. Jest doskonałym środkiem ściągającym, z powinowactwem do jelita cienkiego, więc napina jego ścianki. Zamiast na czystym alkoholu robię nalewkę na czerwonym winie, które zawiera taniny. Dobrze ekstrahuje garbniki i substancje ściągające z korzenia.

• 50 g ususzonego, rozdrobnionego korzenia pozyskanego jesienią
• Butelka czerwonego wina gronowego

Zalane winem korzenie macerować 2-3 tygodnie w ciemnym, chłodnym miejscu i przecedzić. Pije się mały kieliszek 1-2 razy dziennie na wzmocnienie i zaburzeniach przewodu pokarmowego.  W uporczywej, ciężkiej biegunce stosuje się łyżkę nalewki co 20-30 minut do uzyskania poprawy.

Dla urody

Bogate w witaminy A, C i przeciwutleniacze jeżyny odżywiają są świetnym kosmetykiem przeciwstarzeniowym, odżywiają, ujędrniają skórę, likwidują stany zapalne.

Piling z jeżyn 
2 garście jeżyn mieszamy z 3 łyżkami grubego cukru.  Dodajemy ½ soku z cytryny i 50 ml jogurtu lub oliwy. Rozgniatamy i mieszamy, papkę nakładamy na ciało i porządnie szorujemy skórę. Oczyszcza, odświeża, ujędrnia ciało.

Kąpiel na problemy skórne 
3-4 garście liści jeżyny gotujemy w 4 litrach wody  pod przykryciem 3 minuty. Odstawiamy na 10 minut, przecedzony wywar wlewamy do wanny z wodą.  Czas kąpieli 20 minut. Zabieg łagodzi zmiany skórne, ujędrnia i działa wzmacniająco na organizm.