Zioła i rośliny modulujące czyli adaptogeny i ich działanie

Adaptogeny to grupa ziół o bardzo specyficznym działaniu.

Chociaż  dla współczesnej medycyny jest to stosunkowo nowe pojęcie, to tradycyjne zielarstwo i starożytne systemy lecznicze stosują od tysięcy lat.  Zasadniczym działaniem adaptogenów jest poprawa zdolności adaptacyjnych organizmu, tak by nie dopuścić  krytycznego poziomu stresu i punktu załamania.

Adaptogeny mogą działać ogólnie tonizująco lub wspierać konkretne tkanki i systemy: jak układ nerwowy, krążenia, trawienny, oddechowy, rozrodczy.

Historia adaptogenów

Słowo adaptogen  wywodzi się z łacińskiego adaptare , co znaczy dopasowywać się, dostosowywać. I odnosi się do substancji, które podnoszą odporność organizmu na czynniki stresogenne.

Po raz pierwszy tego terminu użył w latach czterdziestych rosyjski lekarz, farmakolog i naukowiec Mikołaj Lazarew, który prowadził badania odporności organizmu na stres. Podczas gdy Lazarew rozpoczął badania nad substancjami chemicznymi, jego kolega Israel Brekhman skierował je w kierunku substancji naturalnych.

Tym samym, obydwaj  dokonali przełomowego odkrycia w medycynie, które w zielarstwie tradycyjnym nie jest niczym nowym. Mianowicie, od dawna wiadomo, że niektóre rośliny potrafią przystosować się do ekstremalnych warunków środowiska, wytwarzając substancje, które pomagają im przetrwać.

Logiczne jest więc, że część tych cech przekazują człowiekowi, co pozwala zwiększyć tolerancje na niesprzyjające warunki otoczenia i oprzeć się stresom współczesnego życia.

Rośliny, którym nadano taki status muszą spełniać określone kryteria

• W sposób łagodny wielokierunkowo wpływać na organizm
• Podnosić odporność na stresogenne czynniki biologiczne, chemiczne i fizyczne
• Pomagać modulować funkcje całego systemu utrzymując homeostazę
• Muszą być stosunkowo nietoksyczne i nie wywoływać działań niepożądanych

Jak działają adaptogeny?

Pomimo długiej tradycji w zielarstwie, pojawia się coraz więcej badań dotyczących adaptogenów. Wydaje się, że sednem ich działania jest wspieranie organizmu w radzeniu sobie z fizjologią stresu.  Gdy nie jesteśmy wstanie poradzić sobie z presją zewnętrzną, ciało traci wewnętrzną równowagę, homeostazę co prowadzi do rozmaitych problemów ze zdrowiem.

Adaptogeny podnoszą próg odporności, przesuwają granicę utrzymania równowagi wewnętrznej poprzez działanie na nadnercza i układ nerwowy. Zdolne są przywracać prawidłowe funkcje osi podwzgórze/przysadka/nadnercza, tonus – czyli napięcie mięśni oraz równowagę systemu współczulnego.

W sposób naturalny obniżają poziom hormonów stresu zapobiegając spustoszeniu jakie sieją w sferze psychicznej i fizycznej.  Bowiem wysoki poziom hormonów stresu odbija na pracy całego organizmu, obniża koncentracje, zaburza sen, powoduje zmęczenie, problemy trawienne, metaboliczne, obniża odporność a tym samym prowadzi do ciężkich chorób.

Zachodnia medycyna próbuje wyjaśniać działanie adaptogenów przy pomocy metod badawczych, które wielokrotnie zawodzą. Ponieważ w przeciwieństwie do holistycznego podejścia, uwzględnia jedynie fizyczne symptomy, a nie całość: umysł, emocje, ciało.  Ponadto, zamiast badać wpływ całej rośliny, izoluje składniki i próbuje wyjaśnić ich działanie „w próżni”, na szalkach Petriego.  A każdy chyba intuicyjnie rozumie zasadniczą różnicę między żywą istotą, a komórkami w laboratoryjnych probówkach.

Adaptogeny w tradycyjnym zielarstwie

Działanie modulujące adaptogenów, nie polega jednak na wywołaniu określonej reakcji. Ich funkcje harmonizujące,  w odpowiedzi na potrzeby organizmu,  prowadzą często do sprzecznych działań. Wykazują w tym pewne podobieństwo do ziół przestrajających.

Adaptogeny ułatwiają zmiany w kierunku równowagi, nie przez jakieś jedno konkretne działanie, ale poprzez szeroki ich zakres , w tym energetykę.  Mogą poprawić sen, koncentrację,  optymalizować układ immunologiczny, wspierać układ nerwowy lub wywierać inny, normalizujący wpływ na nie będące w stanie równowagi procesy fizjologiczne.

Chociaż granice klasyfikowania są płynne, i raczej trudne do zdefiniowania, to jest kilka cech, które charakteryzują tą kategorię.

Generalnie adaptogeny pomagają przywrócić zaburzoną równowagę i poprawić funkcjonowanie organizmu jako całości, bez wpływu na równowagę poszczególnych narządów i układów. Nie blokują podstawowych funkcji, ani zbytnio nie stymulują, w przeciwieństwie do chemicznych substancji. Ich rola polega na harmonizowaniu pracy całego organizmu, ułatwiają te zmiany poprzez szeroki zakres działań i energetyki roślin, a nie przez jedno konkretne działanie.

Najczęściej mają słodki, odżywczy smak, który nawilża, koi i regeneruje. I ta regeneracyjna jakość jest unikalną cechą ziół, niepodobną do żadnych innych środków i suplementów.

Przykłady adaptogenów

Do adaptogenów należą niektóre grzyby: reishi, shitake, maitake i wiele popularnych ziół m.in.

• Ogórecznik lekarski
• Imbir
• Czosnek
• Kurkuma
• Aloes
• Lukrecja
• Święta bazylia
• Tarczyca bajkalska
• Arcydzięgiel. Chociaż nie jest klasyfikowany jako adaptogen, ale moim zdaniem tak właśnie działa. Rozgrzewa, dodaje energii i podnosi na duchu.

Z silniej działających i częściej klasyfikowanych :

• Żeń-szeń
• Witania ospała – ashwagandha
• Różeniec górski
• Vilcacora
• Cytryniec chiński
• Amla
• Traganek
• Liść damiana

Niektóre np.  żeń-szeń – zwiększają poziom energii, podczas gdy inne, jak reishi, działają kojąco. Adaptogenów nie stosuje się w rytmie ciągłym. Standardowa kuracja trwa 2-3 miesiące. Najlepiej przeprowadzać ją przy odczuciu psychofizycznego spadku formy.

Należy pamiętać, że zioła nie powinny być używane jak dopalacze, służące przekraczaniu granic wytrzymałości i nie mogą zastąpić korzyści płynących z dobrego, spokojnego snu. Przed podjęciem decyzji najlepiej zebrać trochę informacji, by odpowiednio dopasować zioło do własnego organizmu.  Charakterystyka niektórych  adaptogenów i ich działanie na stronie sklepiku ziołowezdrowie.pl.

B. della Porta