Zrozumienie pięciu elementów/przemian TCM

Teoria pięciu elementów Tradycyjnej Medycyny Chińskiej opiera się na koncepcji, zresztą słusznej, że nic nie jest stałe i wszystko ulega przemianom. Ma ona wiele podobieństw do ajurwedyjskich 5 żywiołów.

W Ajurwedzie żywioły Ziemi, Ognia, Wody, Powietrza i Eteru (rozumiane jako przestrzeń między materią). Każdy z nich zawiera w sobie aspekty pozytywne i negatywne, ma moc tworzenia i destrukcji. Szkodzi wszystko, co narusza równowagę.

Pięć elementów pięć elementów TCM to Ziemia, Ogień, Woda, Drewno i Metal. Jak im się bardziej przyjrzymy, to znajdziemy sporo podobieństw. Żywioł powietrza jest energią ruchu. W TCM podobnie, kojarzony z bardziej Wiatrem, który jest wyraźną manifestacją Powietrza w ruchu. Pewne różnice jednak są. Np. Eter przypisany do uszu, słuchu i esencji, w TCM są ściśle związane z elementem Wody. Obydwie najstarsze, wciąż żywe tradycje mogą być inspiracją do wykorzystania na co dzień i pracy z ziołami.

Zrozumienie pięciu elementów TCM

Ktoś kiedyś zauważył „jesteś średnią pięciu osób, z którymi spędzasz najwięcej czasu”. Chcąc, nie chcąc stajemy się podobni do ludzi, którymi się otaczamy. Można tu porównać koncepcję TCM,  gdzie zamiast ludzi mamy pięć elementów, które są obecne w każdym z nas. Pozostajemy w zdrowiu, kiedy są w równowadze.

Każdy z pięciu elementów ma swój kierunek kolor, zapach, smak, przyporządkowane emocje, organy i inne atrybuty, które obejmują całą materię wszechświata. Słowo „element” jest trochę mylące. W języku polskim oznacza podstawowy, stały budulec, część składową. Chiński termin xing, rozumiany jest jako faza przemiany. Chodzi o to, że cała materia przechodzi każdą z pięciu faz w różnym czasie. Nie są to niezmienne, stałe elementy, ale dynamiczne stany istnienia.

W cyklu produktywnym Sheng jeden element przekształca się w drugi, w kolejności przemian: Ogień spala Drewno i powstaje popiół – element Ziemi, jej pierwiastki tworzą Metal, który wytopiony przekształca się w płyn – Wodę, a ta odżywia drzewo.

Każdy z elementów jest uważany za „matkę” następnego i „dziecko” poprzedniego. Tak powstaje cykl produktywny, Pusty element  nie może odżywić kolejnego i powstaje dysharmonia, zaburzenia. Jeśli element ognia jest pusty, drzewo (wątroba) nie może być pobudzone by odżywić ogień (serce).  Tak więc przy problemach z sercem, niepokoju, bezsenności należy wspomóc wątrobę.

Cykl Sheng przekazuje energię Qi po obwodzie koła zgodnie zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Podlega prawu przekazywania energii dzieciom, przez ich rodziców. Organ Yin Matki zawsze odżywia narząd Yin Dziecka, a Yang Matki – Yang Dziecka. Wzmacniając Dziecko – osłabiamy Matkę.

Do tego trzeba dodać polaryzację Yin-Yang, które zawsze się bierze pod uwagę.

Element Ziemi jako pierwsza faza przemiany

Ziemia jest centrum. Pozostałe elementy są związane z kierunkami wschód, zachód, północ, południe. Ziemia jak matka, dostarcza pokarmu dla ciała i ducha, zapewnia stabilność, podporę, równowagę, poczucie przynależności, bezpieczeństwa.  W tym sensie można porównać do czakry podstawy.  Główne atrybuty:

• Kolor: żółty
• Smak: słodki
• Pora roku: późne lato (okres zbiorów)
• Emocje: troska, współczucie, zamartwianie,
• Narządy: żołądek, śledziona (trzustka), tkanki miękkie

Element Ziemi odpowiada za trawienie, odżywienie ciała.  Żołądek jedynie przyjmuje pokarm, cały rozkład, transformacja i dystrybucję to funkcja śledziony.

Ziemia jest połączona z intelektem i zdolnością do abstrakcyjnego myślenia.  Pomaga „trawić” i analizować idee, koncepcje, pomysły. W nadmiarze przekształcają się w niezdrową obsesję, ciągłego rozmyślania i zaczynają szkodzić.  Tak jakbyśmy przeżuwali pokarm, ale nigdy nie przełknęli. Zdrowa praktyka doprowadzona do skrajności staje się szkodliwa. Przy równowadze tego elementu, jesteśmy w harmonii, twardo stąpamy po ziemi, dbamy o siebie i innych. W zaburzeniu będziemy skupieni przesadnie na swoich potrzebach lub zaniedbując siebie wyłącznie na innych. Fizycznym objawem nierównowagi będą dolegliwości trawienne, skłonność do otyłości lub wychudzenia, zaburzenia żołądka, śledziony, trzustki.

Element Metalu Ja kontra Nie-Ja

Tak jak możemy zobaczyć swoje odbicie w błyszczącej metalowej powierzchni, tak samo element Metalu odzwierciedla naszą tożsamość. Chodzi o postawienie granic. Gdzie się kończę ja, a zaczyna świat?  Jak postrzegam siebie i jak mnie widzą inni? Można go porównać do drugiej czakry sakralnej. Główne atrybuty:

• Kolor: biały, kierunek zachód, zachodzące słońce
• Smak: ostry, gryzący, mocny jak czosnek, chili
• Pora roku: jesień
• Emocje: Smutek, tłumiony żal
• Narządy: płuca, jelito grube

Płuca wraz z oddechem dostarczają tlen i energię, jelito grube pozbywa się odpadów. Metal pozwala nam brać do co potrzebujemy i usuwać niepotrzebne. Brak równowagi powoduje dolegliwości układu oddechowego (np. astma) i jelita grubego – zaparcia.

Element Metalu jest związany odbieraniem bodźców, doznaniami i reagowaniem na nie. Tworzenie zdrowych relacji, szacunek do siebie i innych,  umiejętność radzenia sobie ze stratą jest oznaką równowagi Metalu. Wszystko ma swój czas i przemija, etapy życia, rzeczy materialne, ludzie, idee, koncepcje, przekonania. Gdy przestają służyć  pozwólmy im odejść.  Przekładem zaburzenia elementu Metalu są alergie – ciało nadmiernie reaguje na bodziec (alergen) lub częste infekcje – niedostateczna odpowiedź organizmu. Ze strony układu pokarmowego zaparcia (zatrzymywanie fizycznych, mentalnych i emocjonalnych trucizn ) lub biegunki (odrzucenie wartościowego pokarmu, nie tylko fizycznego).

Tłumiony smutek, żal zwęża kanaliki w oskrzelach i powoduje skurcze w jelicie grubym. Poza pracą z emocjami wskazane jest wiecej pikantnego smaku: pieprz, chili, imbir, czosnek.

Element wody – nurkowanie w ciemne głębiny

Legendarny mistrz sztuk walki Bruce Lee powiedział kiedyś: „bądź jak woda”. Bo jej mądrość polega na przepływie. Woda porusza się bez wysiłku, miękko dopasowuje kształt do warunków. Jest zarazem silna i delikatna.

Nasz wewnętrzny żywioł wody w równowadze daje nam flow, poczucie przepływu na fali, pozwala płynąć przez życie z siłą, odwagą, lekkością, elastycznością. Reprezentuje najgłębsze aspekty nas samych, najbardziej pierwotne instynkty, wiedzę przodków. Ale w ciemnych głębiach czają się potwory.  Element wody to energia żeńska yin. Re prezentuje łagodność, delikatność, harmonię, wrażliwość, porusza się ruchem w kierunkach: w dół i do wnętrza.

• Kolor: granatowy, czarny, kierunek Północ (biegun zimna)
• Smak: słony 
• Pora roku: zima
• Emocje: Lęk, strach
• Narządy: nerki, pęcherz moczowy

Przy nierównowadze elementu wody będziemy więc doświadczać lęków, strachu przed życiem, jutrem, nieznanym, braku odwagi, a więc i kreatywności. Niedobór to pustka emocjonalna.  Nadmiar to łatwe uleganie emocjom, reagowanie płaczem na drobnostki.

Woda odpowiada za siłę woli, instynkt przetrwania, odwagę, determinację. Dzięki niej mieliśmy odwagę stanąć do walki z drapieżnikiem, łupieżcą, a dziś podnieść się po upadku i kroczyć dalej.

Emocją elementu woli jest lęk pierwotny o przetrwanie i bezpieczeństwo, który bezpośrednio angażuje Wolę. Równowaga tego elementu jest oznaką silnej woli, która pozwala go przezwyciężyć. Jeśli Wola jest słaba pojawia się strach, a stany lękowe powodują ogólny odpływ energii, osłabiają nerki, wyczerpują nadnercza. Dlatego dzieci w momentach intensywnego strachu tracą kontrolę nad oddawaniem moczu. Osłabieniu energetycznemu nerek towarzyszy wyczerpanie, przewlekłe zmęczenie, brak motywacji, chęci do życia i stany lękowe. Smak elementu wody jest słony jak ocean, ma zdolność rozmiękczania twardości, guzków, wspiera nadnercza.

Element drewna – wzrost i odnowa

Drzewa po zimie budzą się do życia, puszczają pąki, rozkwitają. Drewno to świeża energia wiosny, aktywność, budzenie się do życia, odrodzenie. Energia drewna to siła korzeni, które potrafią przebić się przez beton. Porusza się ku górze i na zewnątrz. Symbolizuje wschód słońca i wiosenne przesilenie.

Element Drzewa obecny jest w człowieku, zarówno w ciele, umyśle, jak i jego duchu. Kojarzy się z energią, ruchem do góry i naprzód. To aktywność, która nie ogranicza się tylko do ludzkiego ciała. Emocją występującą w Drzewie jest gniew, lub jego brak, który może narastać i wybuchać, w momencie gdy potrzebuje swojego ujścia. W gniewie często krzyczymy ze złości, głos ten jest energiczny i silny. W momentach tłumionej złości, kiedy to gniew jest blokowany pojawia się uczucie frustracji i urazy. Gniew nie jest emocją identyczną u każdego człowieka, może pojawić się w różnych sytuacjach i wyglądać za każdym razem inaczej.

• Kolor: zielony
• Smak: kwaśny
• Pora roku: wiosna
• Emocje:  gniew, złość
• Narządy: wątroba, pęcherzyk żółciowy

Świeża energia drzewa jest związana z wiosennym przesileniem i wschodem słońca, kiedy organizm budzi się do aktywności po odpoczynku. To zmiana polaryzacji od Yin do Yang, od odpoczynku do aktywności. Jej cechy to ruch, dynamika, elastyczność, giętkość, umiejętność dostosowania do sytuacji. Otwartość na nowości, chęć aktywności, kreacji, wolność, przebaczenie, odpuszczenie.

Organem związanym z elementem drewna jest wątroba. która odpowiada za krążenie krwi i rozprowadzanie Qi we wszystkich kierunkach, która oplata ciało jak bluszcz. Pęcherzykiem żółciowym, który zapewnia  odwagę i determinację w działaniu. Przy jego osłabieniu widoczny jest brak odwagi, inicjatywy, asertywności. A także ze ścięgnami, które odpowiadają za gibkość i elastyczność ciała, płynne ruchy we wszystkich kierunkach.

Element Drzewa w umyśle przejawia się możliwością tworzenia i rozwijania nowych pomysłów, sile rozumu i argumentów, które prowadzą do wyciągania logicznych wniosków i konkluzji. Całe nasze działanie poprzedzone jest wcześniejszym zaplanowaniem, które umożliwia zrealizowanie celu. Każde zadanie, które przed sobą postawimy, możemy zrealizować dzięki prawidłowo funkcjonującemu elementowi Drzewa, odpowiadającemu za zaplanowanie, podjęcie decyzji, przewidywanie i ustalenie celu.

Nierównowaga elementu drewnato  „zła krew, zaburzenia krążenia, brak odwagi, elastyczności w ciele i działaniu, niezdecydowanie, łatwe wpadanie w gniew, drażliwość, poczucie utraty kontroli. Osłabienie wzroku jak i wizji tworzenia, kreatywności, realizowania celów i zakłócenia snu, koszmarów, bezsenności.  Każda niewyrażona emocja lub tłumiona energia twórcza uszkadza wątrobę.

Silny gniew i kreatywność są energią napędzającą bunty społeczne, chęć wyzwolenia. Toteż negatywnie są postrzegane, od najmłodszych lat wpaja się dzieciom, by tłumiły emocje, nie wpadały w złość, nie krzyczały, tupały.  Tłumienie gniewu narasta, przytłacza, osłabia element drewna i narządy powiązane.

Element Ognia – radosny zapał

Element ognia jest najbardziej Yang, z największą ilością energii, ciepła i emocji. Jest źródłem wewnętrznego ciepła, radości, nasz biologiczny ogień splotu słonecznego reguluje splocie słonecznym reguluje temperaturę ciała, odpowiada za trawienie, wchłanianie, przyswajanie i energię życiową.

Duch Ognia – Shen – fundament naszego istnienia mieszka w sercu. To stan żywotności człowieka,  reprezentująca  świadomość, przytomność, funkcje mentalne i emocjonalne. Oceniany poprzez kontakt wzrokowy, dostrzeganie obecności, przytomności drugiej osoby.  Pozwala czuć radość, dopowiada za percepcje zmysłów, funkcje poznawcze i procesy myślowe: inteligencję, kreatywność, logikę, pamięć, koncentrację.

Osoba z dobrym Shen promieniuje energią, ma błysk oczach, odpowiada przytomnie, logicznie. Przy zaburzeniu oczy stają się matowe, nieruchome albo w ciągłym ruchu, człowiek jest zdezorientowany, łatwo się gubi. Albo ogień się wypalił, albo płonie tak mocno, że nie możliwy jest odpoczynek.

• Kolor: czerwony, związany z gorącym południem
• Smak: gorzki, niczym posmak spalonego drewna
• Pora roku: lato
• Emocje: radość, podekscytowanie
• Narządy: Serce, osierdzie, jelito cienkie, potrójny ogrzewacz

Emocją elementu ognia jest radość, która „rozgrzewa serce”. Powiązany z krwią, która rozprowadza ciepło do wszystkich komórek ciała.
Nadmiar ognia to zwiększony ruch, pobudzenie, szybsze tętno, ciśnienie, metabolizm, zaczerwienienie skóry. Rozpraszającą naturę ognia obserwujemy w zachowaniu, w którym brak skupienia, zogniskowania, ukierunkowania, jest poruszenie, stały niepokój, niemożność skupienia, robienie wielu rzeczy na raz, towarzyszą mu ogniste emocje.  Niedobór to zimno, wolne krążenie, blada cera, brak radości życia, oziębłość, nieczułość.