Guna: sattva, rajas, tamas – trzy jakości umysłu i świadomości

Guna w sanskrycie: गुण oznacza atrybut, cecha, jakość, właściwość. Są to podstawowe, obecne we wszechświecie, subtelne siły natury manifestujące się w reakcjach na sytuacje i doświadczenia. To również wynik działania zmysłów: wzroku i słuchu.  W tym wypadku najbliższym odpowiednikiem w TCM jest Shen – czyli świadomość, przytomność umysłu.

Trzy podstawowe guny: sattva, rajas i tamas są niezbędne do zachowania świadomości i naszych funkcji psychologicznych. Wszystkie są niezbędne i różnie się przejawiają. W każdym człowieku jedna guna bardziej dominuje nad pozostałymi.

Historia drzewa mango i trzy guny

W małej biednej wiosce trzech młodzieńców marzyło o lepszym życiu. Postanowili wyruszyć w świat by szukać szczęścia. Po długiej wędrówce w palącym słońcu poczuli pragnienie i głód. Zmęczeni zatrzymali się w pobliskim zagajniku na odpoczynek. W cieniu  dostrzegli drzewo mango z dorodnymi owocami.

Najstarszy podniósł z ziemi dojrzały owoc, dziękując Bogu za dar. Posilił się, pozostałe pestki zasadził w ziemi, w nadziei, że wyrosną z nich drzewa, które  ugaszą głód i pragnienie innym wędrowcom.

Drugi jedząc wpadł na pomysł, że może sprzedać owoce i drewno na targu. Odłamał konar pełny owoców i zabrał ze sobą dumny z własnego sprytu.

Trzeci z kompanów z zazdrością popatrzył na drzewo które tak obficie obrodziło. Mimo wielu prób, nigdy nie udało mu się wyhodować mango, więc postanowił je ze złości zniszczyć. Ogołocił je z owoców. Spróbował pierwszy, okazał się twardy i kwaśny.  Nie potrafił odróżnić od dojrzałych, zamiast się uczyć, pozwolił by gniew dyktował mu działania i podpalił drzewo.

W przypowieści trzech młodzieńców reprezentuje koncepcje trzech gun, które obrazują wpływ na nasze odczucia, myślenie i działania.

Guna sattva, rajas, tamas

Filozofia wedyjska klasyfikuje  funkcje umysłowe człowieka, mentalne i charakter według trzech podstawowych typów: sattwicznym, rajasowym i tamasowym. Różni je uosobienie psychologiczne, kulturowe, moralne, etyczne i reakcje na uwarunkowania.

• Sattva – to guna jasności umysłu, czystości i wiedzy
• Rajas – aktywności, pasji, kreatywności i pragnienia
• Tamas – to ciemność, ciężkość, ignorancja, zniszczenie

Te trzy cechy są konieczne dla tworzenia wszechświata, istnieją we wszystkich istotach i rzeczach. Niezbędne każdej komórce do życia. Sattva to energia potencjalna, rajas – kinetyczna, a tamas bezwładności. Absolutnie konieczne dla psychobiologicznego funkcjonowania organizmu.

• Sattva wnosi jasność, pozwala zachować świadomość i budzić się rano
• Rajas – postrzeganie, manifestuje się w myślach, uczuciach, tworzeniu, kreacji, aktywności (dzień).
• Tamas daje konkretne doświadczenie – wywołuje ciężkość, wyczerpanie, zmęczenie i zasypianie (noc).

Guny dotyczą pożywienia, ziół, pór roku, dnia i nocy, myśli, czynów, działania, podejmowanych decyzji. Kiedy jakaś substancja ma cechy jakiejś guny, spożywają ją zwiększamy tą konkretną gunę i odwrotnie. Np. jedząc słone lub pikantne potrawy o cechach ostrych, gorących, zwiększamy rajas.

Guna sattva

Sattva oznacza prawdziwą esencję, o świetlistej, jasnej, naturze. Reprezentuje mądrość, inteligencję, jasność postrzegania, czystość, dobroć. Ludzie z dominującą sattva są czujni, uważni, pełni empatii i zrozumienia. Mają czysty, klarowny umysł,  cenią prawdę. Cechuje ich pokora, szacunek do innych, radość życia i pozytywne nastawienie do świata. Dążą do harmonii i spokoju.

W naturze sattva reprezentuje czystość, jasność, dzień. Potrawy sattwiczne są lekkie i lekkostrawne, pobudzają uczucie miłości, empatii, współczucia, przebaczenia,  prostotę i brak materialnych pragnień.

• Owoce: jabłka, gruszki, brzoskwinie, pomarańcze, śliwki, granaty, kokos, figi, mango, winogrona, daktyle, rodzynki, ananasy
• Warzywa: szparagi, karczochy, kapusta, szczaw, marchew, seler, cukinia, ogórki, rzodkiewka, kalarepa, szpinak, bataty, sałata, dynia, fasola mung, żółta soczewica
• Ziarna: jęczmień, dziki ryż, basmati, orkisz, proso, owies, żyto, dziki ryż, amarantus, świeży makaron, kluski
• Nabiał: masło ghee, świeże mleko, jogurt, sery własnego wyrobu
• Inne: miód, syrop klonowy, migdały, kasztany, orzechy laskowe, włoskie, piniowe, makadamia, pistacje, olej kokosowy, sezamowy, migdałowy, lniany, oliwa z oliwek

Jest to częściowa lista. Pokarmy sattwiczne są zrównoważone, harmonijne, świeże i lekko gotowane z ghee i przyprawami. To prawdziwe jedzenie, nie zapakowane, bez konserwantów i chemii. Są pełne energii witalnej, łatwostrawne, sprzyjają dobremu samopoczuciu i jasności umysłu.

Zioła i przyprawy sattwiczne: ashwagandha, miłorząb, święta bazylia, mięta róża, gotu kola, tatarak, bakopa, dzikie szparagi, tatarak, koper włoski, koperek, mięta, imbir, trawa cytrynowa, anyż, szafran, kolendra, kardamon, czarny pieprz, wanilia, kumin, sezam, kurkuma.

Guna rajas

Rajas reprezentuje aktywność, ruch, kreatywność, zapał, pasję, namiętność, pragnienia, dążenie do działania, realizacji. Wywołuje myśli „robię to”. Ludzie z dominującą guna rajas są ambitni, dumni, uprzejmi, przyjaźnie nastawieni, wierni, dopóki otrzymują to czego chcą. Wszystkie ich działania są zorientowane na nich samych.

Mają materialne materialne podejście do świata. Dążą do zmysłowych uciech, przyjemności, skłonni do rywalizacji. Ciężko pracują, lubią prestiż, wysoką pozycję, władzę, kontrolowanie innych. Bywają agresywni, skąpi, egoistyczni, zazdrośni, wywyższający się. Łatwo wpadają w gniew, gdy sprawy nie idą po ich myśli.

W naturze rajas reprezentuje aktywność, działanie, dynamikę, niepokój. Potrawy rajasowe są gorące, pikantne, smażone, słone, kwaśne, pobudzające i kuszące. Nie można przestać ich jeść np. chipsy, słone paluszki. Rozgrzewają ciało i umysł.

• Owoce: cytryna, limonka, papaja, suszone daktyle, marakuja, graviola, soki butelkowane
• Warzywa i ziarna : ziemniaki, pomidory, bakłażany, cebula, papryka, kukurydza, fasola szparagowa, biała, soczewica czerwona, konopie, orzeszki ziemne, słonecznik,
• Nabiał i mięso: zsiadłe mleko, śmietana, twaróg, sery pleśniowe, jajka, lody, ryby, krewetki, kurczak
• Inne: wszystkie kiszonki, marynaty, ocet, czekolada, kakao, kawa, herbata, olej konopny, słonecznikowy, arachidowy, z awokado. Potrawy, które stoją ponad 3 godziny.

Pokarmy rajasowe w nadmiernych ilościach pobudzają ciało i umysł, przyczyniają się do stresu fizycznego i fizycznego.

Guna tamas

Tamas symbolizuje bezwładność, ciężkość, stagnację, ignorancję. W naturze reprezentuje nieczystość, noc i ciemność, utrzymuje rzeczy w całości. Ludzie zdominowani przez tamas są mniej inteligentni, nadmiernie leniwi, ze skłonnością do depresji. Ich umysły są otępione, przysłonięte mgłą. Łatwo  je wyczerpuje  niewielka praca umysłowa. Lubią spędzać czas na kanapie przed telewizorem.

W umyśle tamas panuje stagnacja, letarg, brakuje świadomości. Jest konsekwencją ignorancji, uniemożliwia widzenie rzeczywistości. Osoby takie wybierają mało wymagającą pracę, uwielbiają jeść, pić i spać.

Obce im zasady etyczne, moralne, dążą do niszczenia innych przez kłamstwa, pomówienia, perwersję, skłonni do zemsty. Tamas dominuje w umysłach psychopatów, morderców, szaleńców, prostaków, zboczeńców seksualnych. Rajas wykazuje pewnego rodzaju subtelność, tak w tamasie nie ma jej wcale.

Tamas bierze górę w chwilach depresji, lęku, niepewności. Przejawia się brakiem sił, energii, klarowności umysłu. Jako ciemna, ciężka energia tłumi emocje, blokuje energetycznie.

Typowe potrawy tamasowe to kwintesencja dań barwowych: frytki, hamburgery i wysoka szklanka piwa.

• Owoce przejrzałe awokado, banany, arbuzy, śliwki, morele, wszystkie grzyby, dynia, warzywa puszkowane
• Ziarna starsze niż rok, poddane rafinacji mąki, pszenica, makarony suszone, nasiona chia, ciecierzyca, czarna fasola, ryż brązowy, goździki
• Mięso: wołowina, wieprzowina, jagnięcina, skorupiaki,
• Wszystkie produkty przetworzone, alkohole, sztuczne słodziki, mrożonki, wędzonki, potrawy z grilla, margaryna, oleje rafinowane, biały cukier, sery pleśniowe, żywność podgrzewana w mikrofalówce
• Stare przyprawy przechowywane w świetle, olej rzepakowy, krokoszowy, kozłek lekarski, asafetyda, czarny czosnek.

Aby zmniejszyć guna tamas należy unikać nadmiaru snu, pokarmów tamasowych, przejadania się i szybkiego pochłaniania posiłków bez przeżuwania. W niektórych przypadkach jak bezsenność uziemiająca energia tamasowa może być potrzebna. Przywróci równowagę przy bezsenności, u osób bez braku uziemienia, ukierunkowania.