Przewłoka warzywna – zapomniana aromatyczna roślina zielarska

Przewłoka czarna, warzywna [Smyrnium olusatrum], zwana dzikim selerem jest prawie zapomnianą rośliną jadalną z rodziny selerowatych. Dawniej niezwykle ceniona w kuchni i zielarstwie.

Od starożytności po średniowiecze przewłoki powszechnie uprawiano w przydomowych ogródkach z racji na smaczne, aromatyczne korzenie i lecznicze działanie.  Wiosną wykorzystywano w kuchni młode pędy i liście do zup i aromatyzowania potraw. W smaku przypominają mieszankę selera z lubczykiem. Nasiona stanowiły ostrą, aromatyczną przyprawę.

Przewłoka warzywna

Jest dwuletnią rośliną pochodzącą z rejonów śródziemnomorskich. Dziś zdziczała występuje przy poboczach dróg, terenach ruderalnych, przyklasztornych, nieużytkach, obszarach nadmorskich, klifach i kamieniołomach. Lubi wilgotne żyzne gleby, stanowiska słoneczne i półcienie.

Wyglądem przypomina arcydzięgiel, wydziela mocny mirrowy zapach wabiący pszczoły i owady. Przewłoka warzywna jest wysoką, okazałą rośliną dorastającą do 1,5 m wysokości. Górną część łodygi porastają duże jasnozielone liście. Zielonkawożółte kwiaty zebrane w duże, parasolowe baldachy.

Wiosną w marcu lub kwietniu przewłoka wypuszcza młode listki, wtedy są najsmaczniejsze. Kwiaty pojawiają się w drugiej połowie maja, po przekwitnięciu w we wrześniu dojrzewają kuliste, czarne owoce. Wszystkie części rośliny są jadalne : liście, łodygi, owoce i korzenie, które pozyskuje się w drugim roku wegetacji.

W średniowiecznej Europie przewłokę powszechnie zwano pietruszką aleksandryjską od egipskiego miasta Aleksandrii, skąd Rzymianie sprowadzili roślinę.  Do dziś w wielu europejskich językach nosi nazwę Alexander. Botaniczna nazwa Smyrnuim wskazuje na aromat przypominający mirrę. Drugi człon Olusatrum jest zbitkiem słów Olus – oznaczające ziele ogrodowe i łacińskiego Atrum – czarny kolor, w odniesieniu do barwy nasion.

W tradycyjnym zielarstwie

Przewłokę tradycyjne uważano za roślinę czyszczącą krew, tonik trawienny, wzmacniający żołądek. Pliniusz Starszy pisał, że korzenie działają moczopędnie, a sok z liści jest dobry na rany i siniaki. Zalecał rankiem żucie nasion, które były wówczas popularną przyprawą, wraz z anyżem i odrobiną miodu, by osłodzić oddech.

Parkinson radził by jeść Wielkim Poście, by ” strawić zebraną w żołądku lepką flegmę”.  Dioskurydes na lepką, gęstą krew w zastoju zalecał nasiona przewłoki gotowane w winie. Nicholas Culpeper uważał, że czarne nasionka rozgrzewają zimny żołądek i zapobiegają wzdęciom.

.

Wszystkie części rośliny wykorzystywano w leczeniu bólów głowy, zębów, obrzęków, astmy, gruźlicy, szkorbutu, zewnętrznie na rany i siniaki.

Profil energetyczny
Smak: aromatyczny, gorzki, cierpki, nasiona – ostry, rozgrzewa, osusza
Tkanki: żołądek, śledziona, wątroba, nerki, układ krążenia
Działanie: Pobudza krążenie, rozprasza zimny wiatr, zastoje, stagnację krwi, krwi, limfy, płynów komórkowych i energii Qi.

Cała roślina roztacza mocny, aromatyczny selerowaty zapach z nutką mirry. Nasiona są pieprzne, pikantne, mogą zastąpić czarny pieprz. Wiosenne listki i młode pędy można jeść na surowo, gotowane, blanszowane. Letnie łodygi smakują jak seler, ale są bardziej ostre.

Przewłoka rozgrzewa żołądek, rozprasza zastoje wątroby i śledziony. Porusza krew, limfę i płyny komórkowe, usuwa objawy „złej krwi”, pomaga oczyszczać organizm z nagromadzonych toksyn. Pomaga w dolegliwościach trawiennych, układu moczowego i zaburzeniach menstruacyjnych.

Wiosenne liście  można spożywać na surowo, blanszować, dodawać do zup, gulaszów. Młode pędy i łodygi przed kwitnieniem świetnie nadają się do gotowania na parze, marynowania, smażenia w panierce i przyrządzania jak szparagi.  Grubo zmielone nasiona mogą zastąpić pieprz,  są doskonałym dodatkiem do sosów do makaronu na bazie pomidorów.

Przez cały czas był używany do celów leczniczych. Można jeść całą roślinę. Liście można zastąpić pietruszką; zamiast selera można użyć łodyg i korzeni; kwiaty dodają smaku sałatkom; a pikantnych nasion można używać jak pieprzu. 

Co mówi nauka?

Przewłoka jest bogatym źródłem witaminy C, kwasów tłuszczowych, flawonoidów.  Ma dużą zawartość olejków eterycznych o unikalnym składzie m.in izofuranodien, kurzeren, furanoeremofil, germakon.

Działanie: oczyszczające, rozluźniające, moczopędne, wiatropędne, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, hepatoprotekcyjnym, przeciwnowotworowe. Badania wykazały silną aktywność indukowania apoptozy ludzkich komórek nowotworów przewodu pokarmowego, zwłaszcza okrężnicy. [1]

Zastosowania:

• Zaburzenia żołądkowo-trawienne, zaparcia,
• Nawracające zakażenia dróg moczowych
• Obrzęki, zastoje krwi, skłonność do zakrzepicy
• Szkorbut, niedobory witaminy C, kandydoza, niska odporność

Zupa krem z przewłoki

Oczyszczone młode pędy pokrojone młode pędy wrzucić do rondla z rozgrzanym masłem. Dodać posiekaną cebulę i ząbek czosnku. Minutę smażyć mieszającą, stopniowo zalewać litrem rosołu lub bulionu warzywnego.  Doprawić solą, świeżo zmielonym pieprzem. Gotować godzinę na małym ogniu pod przykryciem. Przed podaniem wymieszać 2-3 łyżki śmietany, zblendować.  Na talerzu posypać świeżymi ziołami, natką pietruszki, trybulą.