Jaki wypływ wywiera na organizm smak ziół i potraw?

Smak kojarzymy wyłącznie z wrażeniami zmysłowymi. Jedni wolą potrawy słodsze, inni bardziej pikantne. Nie zastanawiamy się wpływem smaków na równowagę organizmu.

Chcą zdrowo się odżywiać zwracamy uwagę na składniki odżywcze, wybierając zioła szukamy ich działania na konkretne dolegliwości: niestrawność, ból brzucha, depresję. Skupiamy się na charakterystyce chemicznej, tymczasem smaki ziół bądź pożywienia oddziałują na organizm.

Jak smaki wpływają na organizm?

Tysiące lat temu odkryto, że każdy smak wywołuje fizjologiczną reakcję w ciele, stymuluje ruch albo w kierunku równowagi, albo przeciwnie. Wszystkie tradycje zielarskie i systemy lecznicze klasyfikowały zioła i pożywienie m. in po smaku.

Np. w ajurwedzie nie ma żadnych diet. Kalorie, białka, tłuszcze, błonnik, węglowodany, witaminy i elementy śladowe mogą zarówno sprzyjać zdrowiu, jak i prowadzić do chorób – liczy się tylko energetyka pożywienia i jej wpływ na bioenergie. Ale jest kilka sztywnych zaleceń. Żywność musi być naturalna, lokalna, zgodna z klimatem, miejscem zamieszkania, porą roku, dnia. Z naciskiem na kulturę odżywiania przodków i dostosowana do własnego układu trawiennego.

W momencie gdy jedzenie pojawia się w naszych ustach, poprzez receptory wysyłany jest sygnał do mózgu, a ten przesyła informację układowi trawiennemu by rozpocząć wydzielanie określonych enzymów. To główny powód, dlaczego powinniśmy jeść z uwagą, świadomie smakując każdy kęs. To samo dotyczy ziół. Wszystkie powinno się przyjmować w formie, która wymaga ich spróbowania, a nie ukrywania smaku w kapsułce.

Żołądek nie ma kubków smakowych, więc przyjmowanie w kapsułkach osłabia ich właściwości lecznicze, nie pozwala na prawidłowe trawienie, wchłonięcie i przyswojenia. Smaki również bilansują to czego w organizmie brakuje.

Dla zdrowia ważne jest, abyśmy osiągali równowagę smaków w codziennej diecie, a zwłaszcza w każdym posiłku. Każdy z nich ma inne właściwości, działanie i korzyści zdrowotne i odgrywa istotną rolę w procesie trawienia.

Ziołowe smaki

Najprostszym i najlepszym sposobem właściwego dopasowania ziół jest kierowanie się ich naturą energetyczną. Jest to metoda prosta, praktyczna i intuicyjna. Część pierwsza Tutaj. Smaki są jednym z elementów, który determinuje naturę energetyczną ziół.

Tak jak każdy pokarm, składnik pożywienia pojedyncze zioło nie ma zazwyczaj jednego smaku.  Smak dominujący oddziałuje na rasa dhatu (odpowiednik osocza
i płynów komórkowych), wtórny posmak na układ nerwowy, a trzeci działa rozgrzewająco lub chłodzi. Ajurweda określa sześć głównych smaków jako słodki, kwaśny, słony, cierpki, gorzki i ostry. Wywodzą się z pięciu żywiołów, co nadaje im wyjątkowe właściwości odżywcze i terapeutyczne.

Słodki smak

Składa się z elementów ziemi i wody. Jest ciężki, gęsty, matowy, chłodzący, oleisty, powolny. Działa odżywczo, wzmacnia i daje ugruntowanie. Rozluźnia, spowalnia, odpręża, dlatego mamy ochotę na słodycze, gdy jesteśmy zestresowani. W nadmiarze powoduje przekrwienie tkanek, sprzyja otyłości, cukrzycy. Równoważy zaburzenia vata. Jest powiązany ze śledzioną, dobrze oddziałuje na skórę.

Często smak słodki rozpoznajemy jako ziemisty, nijaki, włóknisty, trochę mdły. Większość ziaren, produktów mlecznych ma słodki smak. Kokosy, daktyle, figi, winogrona, suszone owoce. Gotowane ziemniaki, buraki, bataty, marchew.

Zioła o słodkim smaku to np. lukrecja, niektóre korzenie mające właściwości łagodzące, często nawilżające lub odżywcze adaptogeny – modulatory odporności. Mogą zawierać glukozę, fruktozę, skrobię, pektyny, inulinę, polisacharydy lub substancje stymulujące receptory słodkiego smaku. 

Smak kwaśny

Składa się z elementów ziemi i ognia. Jest lekki, tłusty, rozgrzewający, płynny. Jest powiązany z wątrobą.

Równoważy vata a zwiększa kapha i pitta. Pobudza apetyt, ogień trawienny agni, nawilża, energetyzuje ciało i umysł. Jest dobry dla serca, w umiarze działa orzeźwiająco.  Nadmiar może powodować zbytnie rozgrzanie tkanek, wywołać pieczenie w gardle, klatce piersiowej, sercu, narządach układu moczowego i nasilać dolegliwości skórne: trądzik, egzemę, łuszczycę.  Ze względu na działanie fermentacyjne zbyt dużo kwaśnych potraw działa toksycznie na krew.

Zioła o kwaśnym smaku stosuje się przy nietrzymaniu moczu, biegunkach, nadmiernej potliwości. Zwykle zawierają kwasy organiczne np. cytrynowy, jabłkowy, askorbinowy. Mają właściwości ściągające, stymulujące trawienie, mogą mieć działanie przeciwzapalne i zawierać przeciwutleniacze np. głóg, dzika róża, jarzębina, jeżyna, cytryna, piwonia czerwona, tamaryn. Kwaśny smak mają cytrusy, ocet jabłkowy, kiszonki, zioła fermentowane i octy ziołowe.

Słony smak

Składa się żywiołu wody i ognia. Jest ciężki, tłusty i silnie rozgrzewa.  Równoważy vata,  i zwiększa kapha i pitta.  Jest związany z nerkami. Działa przeczyszczająco, wspomaga trawienie, wchłanianie i usuwanie toksyn. Utrzymuje równowagę elektrolitów, usuwa sztywność, skurcze mięśni i ból okrężnicy.  W nadmiarze wytwarza ciepło, powoduje silne pragnienie, zatrzymywanie wody, przedwczesne siwienie, zmarszczki.

Słony smak to niekoniecznie sól. To często zioła bogate w minerały, magnez żelazo  bylica, powojnik, ciecierzyca czy wodorosty. W praktyce można rozpoznać te niuanse przy pomocy własnych zmysłów. Niektóre rodzaje słonego smaku możemy odczuć jako ziemisty, lekko gorzki np. pokrzywa, szpinak.

Spore stężenie soli żelaza może nadać roślinie lekko metaliczny posmak, co poczujemy wolno przeżywając śledzionkę skalną, pokrzywę czy żółty szczawik. Leczą one anemię, stymulują produkcje szpiku kostnego, zwiększają płyny ustrojowe. 

Rośliny o dużej zawartości krzemu odżywiają tkankę nerwową, kostną, łączną, usuwają toksyny. Np. skrzyp polny, rdest ptasi, perz. W smaku mogą wydawać się niemal mineralne.

Smak cierpki

Składa się z elementów powietrza i ziemi. Jest ciężki, chłodzi, osusza. Wywołuje w gardle specyficzne uczucie, mają go niedojrzałe owoce. Równoważy pitta i kapha oraz zwiększa vata. Pomaga leczyć wrzody, tamować krwawienia. Nadmiar powoduje suchość jamy ustnej i gardła, wysuszenie organizmu, wycieńczenie, zaparcia, wzdęcia, gazy i utratę męskości.

Cierpkie zioła i potrawy ochładzają, oczyszczają krew, osuszają wilgoć, nadmiar wody, tłuszczu.  Należą do nich niedojrzałe jabłka, banany, żurawina, granaty, większość surowych warzyw. Z ziół bazylia, liść laurowy, kminek, kolendra, koperek, fenkuł, majeranek, gałka muszkatołowa, oregano, pietruszka, mak, rozmaryn, szafran, kurkuma, wanilia, gorzknik kanadyjski, kiełki lucerny.

Gorzki smak

Składa się z elementów eteru i powietrza. Jest lekki, suchy i ogólnie ochładza. Pogarsza vata, równoważy kapha i pitta. Choć sam nie jest przyjemny, wzmacnia odczucie innych smaków.

Gorzki smak jest najpowszechniejszy w ziołach. Detoksykuje, poprawia trawienie, działa przeciw patogenom – bakteriom, wirusom, pasożytom. Redukuje tkankę tłuszczową, łagodzi gorączkę, stany zapalne, nudności. Usuwa zimno i wilgoć z organizmu. Sprawia ulgę przy odczuciu palenia, świądzie, wzmacnia siłę mięśni i skórę. Zmniejsza ilość szpiku, przesuwa w dół kał i mocz. Leczy obrzęki, wysięki, infekcje skórne.

Nadmiar gorzkiego smaku może powodować ubytki osocza, krwi, mięśni, tkanki tłuszczowej, szpiku, moczu i kału.

Goryczki pełnią niezwykle istotne funkcje bioaktywne i regulują procesy przemiany materii. Stymulują trawienie, są dobre dla wątroby, serca, układu krążenia, nerwowego. Gorzkie zioła TU stosujemy zwykle przy niestrawności, problemach z wątrobą, krążeniem, przy stanach zapalnych.
Niektóre mają smak alkaloidowy – zawierają alkaloidy, glikozydy i stosuje się je w ściśle określonych dawkach np. glistnik. Nadmiar alkaloidów może prowadzić do uszkodzeń wątroby.

Ostry smak

Składa się z elementów powietrza i ognia. Jest lekki, suchy, rozgrzewający. Pobudza smak, apetyt, udrażnia kanały nosowe, zatoki,  zmniejsza obrzęki, leczy choroby gardła. Wspomaga krążenie i eliminowanie produktów przemiany materii. Rozpuszcza zakrzepy, niszczy drobnoustroje i pasożyty. Równoważy kapha i zwiększa  vata i pitta.

Nadmiar powoduje pragnienie, dławienie się, zmęczenie, uczucie gorąca,  wyczerpanie układu rozrodczego,  omdlenia. Niedobór – stagnację żółci, flegmy, krwi, melancholię.

Ostry aromatyczny smak mają zioła zawierające duże ilości olejków eterycznych. Znajdziemy w przyprawach: czarny pieprz, cayenne, chili, imbir, kminek, goździki, kardamon, czosnek. Jest również w łagodniejszych jak anyż, cynamon i świeżych ziołach: oregano, tymianku, mięcie, surowych warzywach: rzodkiewka, cebula.

Najlepszym sposobem jest poznawanie smaków w praktyce. Gdy jemy potrawy, zioła zwracajmy uwagę jak smakują w ustach i następnie reakcje w ciele. Zwracajmy uwagę na odczucia rozgrzewania/chłodzenia, lekkości/ciężkości, nawilżania/wysuszania, uspokajania/pobudzania itd.