Niepokalanek „niewinny baranek” reguluje zaburzenia hormonalne

Niepokalanek pospolity, mnisi jest najbardziej znany z regulowania gospodarki hormonalnej i wspierania żeńskiego układu rozrodczego. Tradycja jego stosowania sięga czasów sprzed ponad 2,5 tysiąca lat.

Nazwa botaniczna [Vitex Agnus Castus], w wolnym tłumaczeniu „niewinny baranek” może dużo powiedzieć o jego historii. Pierwszy człon nazwy botanicznej pochodzi o łacińskiego vitilium – wikliniarstwo. Drugi, agnus oznacza jagnię, castus  dziewiczy, cnotliwy, odnosi się do legendarnej zdolności zmniejszania popędu seksualnego, pomagającego zachować czystość.

W antycznym Rzymie młode dziewice westalki, chcąc chronić się przed zbyt kochliwymi zalotnikami kładły gałązki niepokalankach przy swoich łóżkach. W średniowiecznych klasztorach roślinę używano dla zmniejszenia chuci mnichów, pomagającą zachować czystość.

Niepokalanek pospolity

Zwany niepokalankiem pieprzowym albo mnisim pieprzem jest wieloletnim, kolczastym krzewem z rodziny werbenowatych. Dziko rośnie w regionach Morza Śródziemnego i Azji Zachodniej. W rodzimym środowisku może wyrastać jako drzewo osiągając wysokość do 9 metrów. Lubi tereny wilgotne, nadmorskie i słoneczny klimat.

W ostrym słońcu roślina wydziela  silny, ciężki, aromatyczny zapach. Lancetowate, ostro zakończone liście podobne do konopi są ułożone dłoniasto. W mojej okolicy od wczesnej wiosny do jesieni jest obsypany pachnącymi, fioletowo-różowymi kwiatami, które przyciągają wady. W chłodniejszym klimacie zakwita dużo później, jest wrażliwy na mróz i trzeba go zabezpieczać na zimę.

Po przekwitnięciu niepokalanek wytwarza kuliste, ciemnobrązowe, prawie czarne owoce podobne do ziarenek pieprzu, o ostrym, korzennym smaku. Ususzone dawniej używano w kuchni jako korzenną, ostrą przyprawę. Surowcem zielarskim są liście i owoce zbierane jesienią, susze je się  w temperaturze pokojowej bez dostępu słońca.

W tradycyjnym zielarstwie

„Niewinne drzewo” jak wówczas nazywano niepokalanek uprawiano już w starożytności. Z giętkich gałęzi wyplatano kosze i siedziska, używano w kuchni i zielarstwie. Drzewko jako ko symbol czystości wymienia Iliada Homera.

Najwcześniejsze pisemne wzmianki o stosowaniu w lecznictwie pochodzą z IV wieku p.n.e. Roślinę wykorzystywano jako środek na rany, ukąszenia węży, uspokojenie histerii, leczenie szaleństwa i dla kobiet przy niepłodności, braku laktacji, nieregularnych cyklach i mięśniakach.

Hipokrates, Dioskurydes, Paracelsus wymieniają niepokalanek jako środek na urazy, stany zapalne i obrzęk śledziony. Liście moczone w winie zalecano na hemoroidy i kobiece dolegliwości. „Jeśli krew  wypływa z łona, niech kobieta pije ciemnoczerwone wino, w którym moczone są liście „wstydliwego drzewa”. Wyciąg  liści w winie służy do szybkiego wydalenia łożyska po porodzie” Corpus Hippocratum, Hipokrates. Dioskurydes pisał, że ułatwia poród, wywołuje miesiączki, zwiększa laktację, a większe dawki mają działanie nasenne i uspokajające.

Ajurweda zaleca niepokalanek jako ziele wspierające system rozrodczy kobiet o charakterze wiatropędnym. Stosuje w leczeniu zatruć, swędzenia, pieczenia nadmiernego pragnienia i harmonizowania procesów układu rozrodczego.

Profil energetyczny

Nasiona, nawet zerwane w słońcu ziele dają niecodzienne wrażenia smakowe. Początkowo ostre jak pieprz, po chwili czuć utrzymującą się kilka minut gorycz i wreszcie przejściowo słodki posmak, lekko cierpki, mrowiący. To silne smakowe doznania wskazują na duży efekt osiągany w stosunkowo małych dawkach. Niepokalanek zdecydowanie osusza. Odpowiedni jest przy wilgotnej stagnacji w tkankach i zastojem płynów.

Smak: aromatyczny, cierpki, gorzki, pikantny, posmak słodki
Energetyka: rozgrzewa lub chłodzi, osusza, rozluźnia
Tkanki: śledziona, jelita, macica, przysadka mózgowa

Roślina ma ciekawą, podwójną naturę, która była przedmiotem sporów. Tradycyjnie klasyfikowana jako chłodząca i osuszająca, jednak jej wpływ na nawilżenie jest dość złożony. Angielski lekarz i aptekarz Parkinson, w ostrych skrytykował krytykował Galena:

„Tak sławny lekarz i zaprzecza sam sobie! Wcześniej twierdził, że owoce wstydliwego drzewa gorące i suche. Potem mówi, że  powstrzymują żądze czcigodne i dostarczają niewiele pokarmu dlatego że chłodzą i osuszają”. Parkinson doszedł do wniosku, że energetyka niepokalanka jest „pomiędzy nimi”.  Tą paradoksalną naturę, można dziś nazwać charakterem amfoterycznym.

Co ciekawe, niepokalanek z jednej strony stosowano do „tłumienia namiętności” pobudzenia laktacji, regulowania cyklów miesiączkowych , z drugiej przy impotencji, melancholii, nerwowości i łagodnej demencji. Wskazuje to na tonizujące działanie, mogące dawać pozornie odwrotne efekty, w rzeczywistości normalizujące pracę hormonów.   Co do jednego tradycyjni zielarze są zgodni, że dawkę trzeba precyzyjnie dobierać.

W medycynie współczesnej

Niepokalanek zawiera flawonoidy: kemferol, apigenina, kastycyna, związki irydoidowe, alkaloidy terpenowe, witaminy A, B, C.  Działanie: przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, tonizujące, przeciwbólowe, trawienne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwlękowe, relaksujące.

Oddziałuje na receptory dopaminy, hamuje wydzielanie prolaktyny, zmniejsza napięcie naczyń krwionośnych tętnic i mózgu [1].  Reguluje pracę serca i ciśnienie. Związki przeciwzapalne m.in glikozyd irydowy mają podobną skuteczność do niesteroidowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych, bez działań niepożądanych. [2]

Chociaż niepokalanek nie zawiera roślinnych hormonów,  to oddziałując na przysadkę mózgową pomaga regulować poziom estrogenu i progesteronu  Wspiera układ hormonalny w znalezieniu własnej równowagi.

Zwiększa aktywność dopaminy, hamując uwalniania prolaktyny. Zbyt wysoki poziom prolaktyny skutkuje zaburzeniami miesiączkowania, niedoborem estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Ale tu istnieje zależność. Niskie dawki (200 mg) zwiększają poziom prolaktyny i progesteronu prawdopodobnie przez hamowanie innych hormonów.  Przy wysokich dawkach (500 mg) niepokalanek obniża poziom prolaktyny. [3]

Stymuluje receptory opioidowe [4] zatem działa skutecznie przeciwbólowo i pobudza wydzielanie melatoniny – hormonu snu.

Zastosowania niepokalanka

Niepokalanek działa wolno. Przy zaburzeniach hormonalnych zaleca się przyjmować przez trzy pełne cykle, by odczuć efekty. Podstawowym ogólnym wskazaniem jest są zaburzenia hormonalne u kobiet, względny niedobór progesteronu lub nadmiar estrogenu.

Roślina pomaga zajść w ciążę, ponieważ progesteron odpowiada za przygotowanie nabłonka macicy do zagnieżdżenia się komórki jajowej. Obydwie płcie mogą skorzystać z działania przeciwzapalnego, przeciwbólowego, odmładzającego.

Zastosowania:

• Nierównowaga hormonalna, zaburzenia miesiączkowania, wtórny brak miesiączki, bezowulacyjne cykle.
• Obfite krwawienia, krwotoki, zespół policystycznych jajników, mięśniaki, torbiele, endometrioza. [5]
• Nieregularne bolesne i skąpe miesiączki
• Objawy PMS: obrzęki, ból tkliwość piersi, bóle podbrzusza, zaparcia, drażliwość, migreny. Najbardziej przydatny w przypadkach, gdy objawy łagodnieją z początkiem krwawienia.
• Depresja poporodowa
• Dolegliwości menopauzy, uderzenia gorąca, drażliwość, nocne poty, zawroty głowy, rozdrażnienie.
• Trądzik hormonalny u nastolatków, młodych kobiet i mężczyzn
• Przedwczesnym wytrysk, powiększenie i rak prostaty. [6]
• Bóle brzucha, stawów, głowy, zaburzenia lękowe, nerwowość, wysoki poziom stresu
• Niepokalanek pomaga w przywróceniu zdrowego cyklu po odstawieniu środków antykoncepcyjnych.

Przeciwskazania: Przyjmowanie środków hormonalnych, antykoncepcyjnych, ciąża. Nie zaleca się dla matek karmiących, chociaż dawniej stosowano w braku laktacji niewielkie do 40 mg dziennie.  Działania niepożądane: Bardzo wysokie dawki, przekraczające 20 razy normę hamują funkcje przysadki, nadnerczy i macicy.

Receptury

Każda roślina lecznicza może pomagać lub szkodzić. Przed podjęciem decyzji o zastosowania niepokalanka zalecam wziąć kroplę nalewki i wykonać test pulsu z nadgarstka przed, w trakcie i po.  Jeśli jest duża różnica częstotliwości rytmu serca, lepiej skorzystać z innych ziół.

Z mojej praktyki wynika, że czasem następuje pogorszenie lub zakłócenie kolejnego cyklu.  Miesiączka pojawia się wcześniej, później, trwa dłużej, jest bardziej obwita ze skrzepami. Nie znaczy, że w kolejnym cyklu się nie poprawi. Czasem trzeba sprawować czy roślina jest odpowiednia dla danej osoby. Ale jeśli po 2 kolejnych cyklach nie następuje poprawa, należy odstawić.

Nalewka z niepokalanka 

Nasiona na grubo zmiażdżyć w moździerzu. Napełnić słoik do 1/4 wysokości i uzupełnić wódką 50-60%. Zamknąć naczynie szczelnie, wstrząsnąć i  postawić w ciemnym miejscu do góry dnem. Po 2-3 tygodniach przefiltrować. Zmiksować nasiona w robocie kuchennym, dodać z powrotem do słoika i odstawić na kolejne 2 tygodnie. Po przecedzeniu przelać do butelki z ciemnego szkła.

Dostosowanie dawki jest kluczowe, ale nie proste. W zależności warunków konstytucyjnych od stosuje się od 1 do 8 ml dziennie, co stanowi ogromną różnicę. Nieraz  lepiej zacząć od większych dawek 2,5 ml trzy razy dziennie. W innych przyjmować przyjmować 20 kropli tylko w drugiej połowie cyklu. Dawkę najlepiej ustalić z doświadczonym zielarzem.

Napar na PMS
Wymieszać suszone liście niepokalanka i brzozy  w równych ilościach. Łyżkę  mieszanki zalać szklanką wrzątku, parzyć 10 minut. Pije się 3 razy dziennie 1/2 szklanki na kilka dni przed spodziewaną miesiączką. W przypadku ciężkich krwawień, plamień można łączyć z liściem maliny, kaliną koralową. Przy dużym napięciu dna miednicy z lukrecją, melisą.

W mieszance z pluskiwcą, liściem maliny, ogórecznikiem, korzeniem łopianu, dąbrówką rozłogową, melisą stosowana 2-6 miesięcy przywraca równowagę hormonalną, chłodzi, odżywia układ nerwowy, wątrobę, tarczycę i macicę. Można stosować w herbatkach lub zrobić nalewkę

Herbatka z nasion niepokalanka 

Łyżeczkę rozdrobnionych nasion zalać szklanką wrzątku. Parzyć pod przykryciem 10 minut. Pije się 1/2 szklanki 2 razy dziennie przez miesiąc, dwa do unormowania cyklu. Pomaga przy rozdrażnieniu lub apatii.

Zaburzenia klimakterium
Wymieszać nasiona niepokalanka i owoce głogu w równych ilościach.  Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku, parzyć 15 minut. Pije się 2-3 razy dziennie 1/2 szklanki.

Winko odmładzające
100 g rozdrobnionych nasion zalać butelką dobrego, czerwonego wina gronowego. Odstawić na miesiąc w ciemne miejsce,  czasami wstrząsać. Po przecedzeniu pije się 100 ml raz dziennie przez miesiąc. Winko działa odmładzająco, pomaga w dolegliwościach okresu przekwitania, wzmacnia serce, poprawia krążenie mózgowe i w kończynach.

B. della Porta