Zawiłości otyłości czyli jak działa tkanka tłuszczowa

O otyłości mówimy najczęściej gdy BMI (indeks masy ciała) przekracza wartość 30, jednak nie jest to do końca dobre narzędzie diagnostyczne.
Większe znaczenie ma rzeczywista zawartość tkanki tłuszczowej oraz jej rozmieszczenie w organizmie. Zawartość tkanki tłuszczowej zależy nie tylko od płci i typu budowy ciała, ale i też od wieku.

Kiedy przybywa nam tkanki tłuszczowej?

Zmniejszenie masy tkanki mięśniowej na rzecz tłuszczowej z wiekiem jest zjawiskiem naturalnym, jednak dzięki diecie i aktywności fizycznej można spowolnić ten proces.
U kobiet procentowa zawartość tkanki tłuszczowej mieści się w zakresie 20 – 30%, natomiast u mężczyzn 10 – 20% całkowitej masy ciała.
Wartości przekraczające 32 i 26% odpowiednio u kobiet i mężczyzn są wartościami świadczącymi o otyłości.

Tkanka tłuszczowa nie jest biernym narządem, zachodzi w niej synteza wielu cząsteczek (np. estrogenu, leptyny, adiponektyny, rezystyny) o różnorodnym wpływie na organizm czyniąc ją bardzo ważnym wewnątrzwydzielniczym narządem.

Liczba komórek tłuszczowych, jaką posiadamy w naszym ciele ustala się głównie w wieku ok. 2-3 lat.
Jeśli dziecko będzie w tym okresie przekarmiane, możemy doprowadzić, że w przyszłości będzie bardziej narażone na wystąpienie nadwagi i otyłości.
Pozostałe okresy, gdy może nam przybyć komórek tkanki tłuszczowej to wiek ok. 9-11 lat i w mniejszym stopniu okres dojrzewania.
W procesie odchudzania chodzi przede wszystkim o zmniejszenie objętości już istniejących komórek, dlatego jeśli otyłość jest już nabyta w okresie dzieciństwa to odchudzanie jest znacząco utrudnione.
Jedynym szczególnym przypadkiem, gdy w okresie dorosłości może zwiększyć się liczba komórek tłuszczowych, jest otyłość olbrzymia (BMI>40).
Osoby dotknięte taką chorobą często kwalifikują się do zabiegu bariatrycznego (chirurgicznego leczenie otyłości).

Każdy nadprogramowy kilogram tkanki tłuszczowej to około 7000 kcal, które pozwoliłyby przetrwać 3-4 dni głodzenia. Jest to szczególnie istotne, ponieważ nawet szczupłe osoby noszą w sobie 7 do nawet 10 kilogramów zapasowego tłuszczu.

Otyłość trzewna to nadmierne gromadzenie tłuszczu między narządami wewnętrznymi.
Ten typ otyłości jest szczególnie groźny, gdyż wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia chorób metabolicznych.
Wykazano liniową zależność między wystąpieniem chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy, niezależnie masy ciała, nawet u osób szczupłych, które mają nadmiar tłuszczu trzewnego.

Przyczynowość ta odnosi się w takim samym stopniu do mężczyzn i kobiet.
Komórki tłuszczowe trzewne produkują wiele hormonów i substancji (także zapalnych), które mogą m. in. doprowadzić do insulinooporności i w efekcie cukrzycy typu 2.
Tłuszcz trzewny pobudza także wątrobę do dodatkowej produkcji glukozy.
U kobiet w okresie pomenopauzalnym ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej jest podobne jak u mężczyzn.
U kobiet w okresie rozrodczym częściej występuje otyłość udowo-pośladkowa, która jest bardzo trudna do zwalczenia, gdyż tłuszcz ten jest mało aktywny metabolicznie.
Pozytywny jest jednak fakt, że ten rodzaj rozmieszczenia tkanki tłuszczowej nie sprzyja chorobom metabolicznym.

Przyczyny

Przyczyny otyłości nie zawsze są jasne i oczywiste. Do oczywistych przyczyn otyłości należy nadmiar energii przyjmowanej z pokarmem i/lub mało aktywny trybu życia – to jasne.
Zdarza się jednak, że przyczyny są dużo bardziej złożone. Nie każdy wie, iż do otyłości mogą prowadzić także leki, zaburzenia hormonalne, oporność na działanie insuliny, nieprawidłowy skład mikroflory jelitowej, duża ilość toksyn spożywanych z pokarmem, które magazynuje tkanka tłuszczowa, nadmierne spożycie cukru , uszkodzenia ośrodka głodu i sytości w mózgu czy rzadkie układy genetyczne.

Skutki

Wszyscy wiemy do czego otyłość może prowadzić: nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, kamicy pęcherzyka żółciowego, zwyrodnień w układzie kostno-stawowym i niektórych nowotworów.
Mówi się i pisze o tym wszędzie.
Otyłość jest często bezpośrednią przyczyną poważnych zaburzeń hormonalnych. U kobiet może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania, niepłodności i nadmiernej produkcji androgenów.
U mężczyzna paradoksalnie odwrotnie – występuje najczęściej niedobór androgenów.
Natomiast nadmiar hormonu kortyzolu jest w otyłości w nadmiarze produkowany u obu płci i sprzyja jednocześnie coraz większemu gromadzeniu tłuszczu, zwłaszcza w okolicy brzusznej.

Co możemy zrobić?

Ważnym czynnikiem w prawidłowym rozpoznawaniu uczucia sytości jest leptyna, czyli hormon białkowy produkowany przez komórki tłuszczowe.
Działa on jak czynnik sytości, co oznacza że przestajemy odczuwać głód.
Niestety u ludzi z nadwagą i otyłością stężenie leptyny we krwi jest duże, co powoduje niewrażliwość ośrodka sytości w mózgu na zwiększenie się jej poziomu podczas posiłku.
Dlatego tak ważna jest redukcja masy ciała, mimo bardzo dużych trudności na początku, aby mechanizm ten mógł przebiegać w prawidłowy sposób.

Optymalny ubytek masy ciała to od 0,5 – 1 kg na tydzień – a więc bardzo powoli, ale za to skutecznie.
Chcemy zrzucać przede wszystkim tłuszcz a nie tkankę mięśniową.
Tkanka tłuszczowa zostaje zużywana po około 2 – 3 tygodniach stosowania prawidłowo zbilansowanej diety odchudzającej.
Zatem nie poddawajmy się zbyt wcześnie.
Zwykle na początku chudniemy szybciej, jednak po pewnym czasie tempo ubytku masy ciała ulega obniżeniu.
Wiąże się to początkowo z rozpadem białek i usuwaniem wody z organizmu, później natomiast już tracimy tylko tłuszcz. Należy w taki sposób operować wartością energetyczną posiłków, aby nie doprowadzić do spowolnienia przemiany materii.
Taki niekorzystny efekt często przynoszą diety ubogoenergetyczne, ułożone poniżej wartości podstawowej przemiany materii. Dla większości osób są one nieodpowiednie.

Co prawda zmiana nawyków nie jest prostym zadaniem i trwa wiele miesięcy, to jest to wyzwanie, które warto podjąć.

Bardzo przydatne będzie wykonanie analizy składu ciała w profesjonalnym gabinecie dietetycznym z wykorzystaniem sprzętu medycznego, który uwzględnia poziom tłuszczu trzewnego i jego rozłożenie w poszczególnych segmentach ciała oraz oblicza podstawową przemianę materii. Przy opornej nadwadze pomocny też jest test na nadwrażliwość pokarmową, ponieważ pewne pokarmy sprzyjają powstawaniu dodatkowym stanom zapalnym w organizmie (a nadmiar tkanki tłuszczowej już sam w sobie jest stanem zapalnym). Niezbędna jest również dodatkowa suplementacja fitozwiązkami.

dr Malwina Taborowska (dietetyk, biolog)
dietetyk-med.pl