Witamina A dla skóry, wzroku i odporności. Objawy niedoboru i źródła

Witamina A nie na darmo stoi na czele alfabetu witaminowego, bierze bowiem udział we wszystkich zasadniczych funkcjach organizmu. Niezbędna dla utrzymania w dobrym stanie błon śluzowych, skóry, wzroku, układu odpornościowego.

Witamina A i jej znaczenie

Witaminę A odkryto w początkach XIX wieku,  ale już w starożytności znano konsekwencje jej niedoboru – słabe widzenie po zmierzchu. W starożytnym Egipcie i Chinach  kurzą ślepotę leczono podając chorym potrawy z półsurowej wątróbki.

Aktywną formą witaminy A jest retinol.  Najwięcej znajdziemy go w tranie, wątróbce, jajkach, mleku nabiale. Rośliny zawierają prowitaminę A czyli beta-karoten, który po wchłonięciu w wątrobie jest przekształcany w retinol.

Nasz organizm przyswaja witaminę A jedynie w obecności tłuszczów. 90% retinolów magazynuje wątroba, skąd przenoszony  są do tkanek docelowych. Do ich transportu i aktywności konieczne są odpowiednie białka i receptory.

Witamina A jak inne rozpuszczalne w tłuszczach łatwo przenika przez błony komórkowe. W organizmie utrzymuje się do pół roku.  Teoretycznie więc niedobory nie powinny nam grozić,  jednak  sprawa nie jest taka prosta.  Ekspresja receptorów retinoidowych nie jest równomierna w całym organizmie. Obecne są jedynie w niektórych tkankach i komórkach jak naskórek, gruczoły łojowe, komórki układu immunologicznego. Dodatkowo ilość  ilość receptorów jest zależna od różnych czynników jak stany zapalne, choroby.

Co zaburza wchłanianie witaminy A?

Najczęściej dostarczamy witaminę A w formie karotenu. Do jej przyswojenia niezbędne są tłuszcze i dobry metabolizm. Jeśli mamy szczęście nasz organizm przekształci i w efekcie przyswoimy 4-6%  z beta karotenu.  Oznacza to,  że jeśli dostarczymy 100 mg karotenu z marchewki czy szpinaku przyswoimy najwyżej 4-6 mg. Bez tłuszczów nie przyswoimy wcale. To dlatego nasze babcie przyrządzały je na masełku. Słaby ogień trawienny i niedomagania układu pokarmowego redukują konwersję do zera.

Przyswajanie witaminy A zaburzają:

• zaburzenie pracy wątroby
• niedostateczne wydzielanie żółci
• niedobór kwasu żołądkowego
• brak pęcherzyka żółciowego
• choroby jelit, cieknące jelito
• antybiotyki
• zaburzenia metaboliczne, cukrzyca
• nieprawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego
• niedobór cynku i magnezu
• młody wiek – dzieci bardzo słabo przeszkadzają beta karoten w retinol,  noworodki wcale

Objawy niedoboru witaminy A

Jednym z pierwszych objawów niedoboru witaminy A jest gęsia skórka najczęściej na ramionach, w okolicach kolan i podudziach.  Do najczęściej spotykanych i najłatwiejszych do zaobserwowania należy tzw kurza ślepota. Wystarczy wejść z jasnego pomieszczenia do ciemnego i sprawdzić jak długo trwa przyzwyczajanie wzroku. Jeśli kilka sekund to w porządku. Przyzwyczajanie wzroku trwające kilkanaście sekund lub dłużej  wskazuje na niedobór witaminy A.

Objawy wskazujące na niedobór witaminy A :

• sucha skóra, łuszcząca się lub przeciwnie łojotok
• białe plamki na skórze
• piasek pod powiekami, uczucie pieczenia, niekiedy światłowstręt
• zapalenia meszków włosowych
• wysypki na skórze, trądzik
• suche oczy
• wysuszone śluzówki jamy ustnej, nosa i gardła
• wypadanie włosów, łamliwość paznokci
• trudno gojące się rany
• częste infekcje, słaby układ odpornościowy
• u dzieci objawami są zahamowanie wzrostu i rozwoju, bo do tych procesów witamina A jest niezbędna

Rola witaminy A

Reguluje wzrost, dlatego jest szczególnie potrzebna młodym, rozwijającym się organizmom. Wpływa  na transkrypcję genów i różnicowanie komórek. Jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju płodu i wzrostu dziecka. Wpływa na wytwarzanie komórek rozrodczych, a także na embriogenezę i rozwój płodu.

• stymuluje układ immunologiczny, zwiększa ilość limfocytów T
• jest antyoksydantem zwalczającym wolne rodniki, które są przyczyną nowotworów, chorób układu krążenia, oczu, stawów
• regule procesy złuszczania i wymiany zewnętrznych warstw komórek
• wspomaga wytwarzanie kolagenu i elastyny
• odpowiada za utrzymanie zdrowej skóry, błon śluzowych i rzęsek
• przeciwdziała złuszczaniu śródbłonków naczyń krwionośnych, dróg żółciowych i moczowych
• ma wpływ na stan rogówki oka, błony śluzowe przewodu pokarmowego, układu oddechowego, rozrodczego

Wiele badań wskazuje, że niedobory witaminy A w diecie mają wpływ na występowanie chorób serca, nadciśnienia, uchyłków, wrzodów jelit. Jest również niezbędna w sprawach związanych z czynnością gruczołów płciowych. Jej niedobór może powodować zaburzenia menstruacji u kobiet i płodności u mężczyzn.  W ostatnich latach dostrzeżono jej  rolę w zapobieganiu i leczeniu nowotworów [1]

Grasica jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, który steruje aktywnością limfocytów T. Prócz nich są we krwi limfocyty A i B, zależne od bursy Fabrycjusza, która u człowieka występuje w formie cząstkowej. Grasica steruje mechanizmami odpornościowymi – a jej sprawność warunkuje zawartość w organizmie witaminy A i magnezu. Gdy ich brakuje grasica traci właściwości odpornościowe. 5000 j.m witaminy A dziennie jest zupełnie wystarczająca dla zdrowia. Ale jeśli ktoś jest chory ta ilość bywa za mała.

Nadmiar witaminy A

Nadmiar witaminy C organizm wydala, natomiast z witaminą A sprawa przedstawia się inaczej.
Największą jej część magazynuje wątroba a jej nadmiar jest toksyczny. Niektóre, zewnętrzne objawy nadmiaru to

• pękanie i krwawienie warg,
• odstawanie naskórka,
• swędzenie skóry,
• suchość włosów,
• zbyt duża pobudliwość nerwowa,
• bolesne obrzmienia w okolicach kości długich

Źródła witaminy A

Witamina A jest 20 razy bardziej biodostępna w żywności pochodzenia zwierzęcego.  Doskonałymi źródłami retinolu są wątróbka i podroby, tran, żółtka jaj od kur pasących się naturalnie, prawdziwe masło, pasztetowa, sery fermentowane, pełnotłuste mleko, śmietana.

Najwięcej beta karotenu zawierają owoce i warzywa o żółtym i pomarańczowym zabarwieniu i ciemno zielone liście warzyw. Marchew, dynia, brzoskwinie, morele, pomidory, grzyby kurki, śliwki, jarzębina. Natka pietruszki, szczaw, jarmuż, rzeżucha, jarmuż, sałata, kapusta włoska, szpinak, zielony groszek.

Trzeba pamiętać, że przy nierównowadze hormonalnej jej konwersja jest tak niska, że niemal niezauważalna. Gdy mamy problemy z wytwarzaniem żółci organizm nie przekształci beta karotenu w witaminę A a zatem nie przyswoi.

Witamina A nie lub słońca, światła i mrozu. Dlatego ważne jest by jadać wszystko świeże. Oleje powinniśmy trzymać w lodówce na najniższej półce po szybko jełczeją a witamina A się rozkłada. Nadmierne spożycie tłuszczów nienasyconych tłuszczów zaburza przemianę beta karotenu w retinol i powoduje stany zapalne.